تأثیرات زیست محیطی کاشت درختان غیربومی در جنگل‌های زاگرس
کاشت گونه‌های غیربومی در جنگل‌های زاگروس، نه تنها تنوع زیستی این منطقه را تهدید می‌کند، بلکه بخشی از استراتژی‌های امنیتی و اقتصادی دولت ایران است که می‌تواند تعادل اکولوژیکی را مختل کند.
نسیم محمدخواه
سردشت-کاشت گونه‌های غیربومی مانند کاج در جنگل‌های زاگروس، که به طور سنتی زیستگاە تنوع گیاهی از جمله درختان بلوط، ارژن، بادام کوهی و بنه هستند، می‌تواند پیامدهای نامطلوب و قابل توجهی بر اکوسیستم این منطقه داشته باشد. این رویکرد، که به نظر می‌رسد ناشی از سیاست‌های مرکزگرایانه و ضد اکولوژیک دولت ایران باشد، نه تنها بقای جنگل‌های بومی زاگروس را تهدید می‌کند، بلکه با کاشت درختانی مانند کاج، ممکن است به عنوان گونه‌های مهاجم عمل کرده و تعادل طبیعی منطقه را بر هم زند. این تغییرات، علاوه بر احتمال کاهش تنوع بیولوژیکی، می‌توانند تأثیرات چشمگیری بر چرخه‌های اکولوژیک و منابع آبی منطقه داشته باشند.
در رابطه با تأثیر منفی کاشت درختان غیر بومی در جنگل‌های زاگروس، با »شیوا.م« کارشناس ارشد محیط زیست گفت‌وگویی داشتیم و از وی سؤالاتی در این رابطه پرسیدیدیم.
-چه عواملی ممکن است در پشت پرده تصمیم دولت برای کاشت گونه‌های درختی غیربومی نهفته باشد؟
»دولت جمهوری اسلامی ایران تمایل دارد تصمیمات کلان مربوط به کاشت درخت را از دیدگاه مرکز مدیریت کند. این تصمیمات، اغلب در قالب پروژه‌های وسیع و گسترده‌ای که تحت تأثیر منافع اقتصادی و شرکت‌های با نفوذ قرار دارند، اجرا می‌شوند. این پروژه‌ها شامل کاشت نهال‌های غیربومی است. در عین حال، در حوزه مدیریت منابع طبیعی، گرایش به اجرای طرح‌های محیط زیستی با رویکرد بومی‌سازی نادر است و برنامه‌های دولتی کمتر به این اصل توجه دارند.«
-چرا دولت ایران به تخریب جنگل‌های زاگروس و تغییر اکولوژی این منطقه کمک می‌کند؟
»در مورد جنگل‌های زاگروس، به‌ویژه در مناطق روژهلات کوردستان، دولت ایران رویکردی امنیتی اتخاذ کرده است. بر اساس این دیدگاه، جنگل‌های بلوط در این مناطق به عنوان عوامل بالقوه‌ای برای تهدید امنیت شناخته می‌شوند. این نگرش منجر به اتخاذ استراتژی‌هایی شده است که هدف آن‌ها کاهش قابلیت سکونت و تغییر اکولوژی منطقه است، به گونه‌ای که بر چرخه حیات طبیعی تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، دولت جمهوری اسلامی، فعالیت‌های زمین‌خواری و قطع غیرقانونی جنگل‌ها را تسهیل می‌کند. آتش‌سوزی‌های عمدی نیز بخشی از این استراتژی‌ها هستند. همچنین، برخی از طرح‌های اعلام‌شده به نام احیای پوشش جنگلی، در واقع به تسریع فرایند تخریب اکولوژیکی منطقه کمک می‌کنند.«
-کاشت درختان غیربومی چه تأثیراتی بر تنوع زیستی و اکوسیستم جنگل‌های زاگروس دارد؟
»کاشت درختان غیربومی، مانند کاج، می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر تنوع زیستی و تعادل اکولوژیکی جنگل‌های زاگروس داشته باشد. این درختان ممکن است با گونه‌های بومی برای منابع محیطی مانند آب و مواد مغذی خاک رقابت کنند، که می‌تواند به کاهش تنوع گیاهی و حیوانی منجر شود. درختان غیربومی مانند کاج ممکن است رشد سریع و توانایی تطبیق بالایی داشته باشند که این امر می‌تواند آن‌ها را به گونه‌های مهاجم تبدیل کند. آن‌ها می‌توانند با تولید تعداد زیادی بذر و رشد سریع، فضا و منابع را از گونه‌های بومی بگیرند و به این ترتیب به تنوع زیستی آسیب برسانند.«
-آیا کاشت این درختان تأثیراتی بر چرخه‌های آب و خاک جنگل‌های زاگروس دارد؟ اگر بله، این تأثیرات چگونه است؟
»گونه‌های درختی غیربومی، نظیر کاج‌ها، می‌توانند تأثیر عمده‌ای بر چرخه‌های آب و تغذیه خاک در اکوسیستم‌ها داشته باشند. این درختان، به دلیل سیستم ریشه‌ای عمیق‌تر و برگ‌های سوزنی شکل خود که سطح تبخیر بالایی دارند، معمولاً نیاز به آب بیشتری نسبت به درختان بومی مانند بلوط‌ها دارند. این افزایش در مصرف آب می‌تواند منجر به کاهش سطوح آب‌های زیرزمینی شود و تغییراتی در ساختار و حاصلخیزی خاک ایجاد کند. همچنین، فرآیندهای تنفس و تعرق در کاج‌ها معمولاً بیشتر از بلوط‌ها است، که این نیز به مصرف آب بالاتری منجر می‌شود، و بدین ترتیب تأثیرات اکولوژیکی مهمی را بر این جنگل‌ها به جا می‌گذارد.«
-جامعه محلی چه نقشی می‌توانند در حفظ و حمایت از اکوسیستم جنگل‌های زاگروس ایفا کند و چگونه می‌توان آن‌ها را در این فرایند مشارکت داد؟
»جامعه محلی نقش بسیار مهمی در حفظ و حمایت از اکوسیستم جنگل‌های زاگروس دارد، که این نقش در پروژه‌ای مانند "پویش زاگرسانه" به خوبی نمایان می‌شود. این طرح محیط زیستی، که با هدف احیای جنگل‌های زاگروس و افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت حفظ این جنگل‌ها طراحی شده است، در پاسخ به مشکلاتی چون آتش‌سوزی‌های وسیع، تخریب و قطع غیرقانونی درختان بلوط و تهدیدات ناشی از زمین‌خواری ایجاد گردیده است. با مشارکت جامعه محلی در این طرح‌ها، امکان حفاظت و احیای جنگل‌های زاگروس افزایش می‌یابد، که نه تنها به حفظ تنوع زیستی و زیست‌محیطی این منطقه کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه پایدار در مناطق زاگروس منجر شود. این تلاش‌ها نشان‌دهنده اهمیت جنگل‌های زاگروس به عنوان بخشی حیاتی از میراث طبیعی و زیست محیطی این مناطق است و جوامع محلی می‌توانند در حفظ محیط زیست نقشی فعال و تأثیرگذار داشته باشند.«