روز جهانی پیشگیری از استفاده از محیط‌زیست در جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی
جنگ‌ها و درگیری‌ها نه تنها جان سربازان و غیرنظامیان را گرفته و زیرساخت‌ها، معیشت و زندگی را از بین برده است، بلکه محیط‌زیست را نیز تحت تأثیر قرار داده است که هنوز در میان خساراتی که مردم در جریان درگیری‌ها از دست دادند، قربانی اعلام نشده‌ای است و به آمار آنها توجهی نکردند. اگرچه محیط‌زیست بخشی از راهبردهای پیشگیری از مناقشه، حفظ صلح و ایجاد صلح است، اما یک عاملی اساسی در برقراری صلح پایدار است که از معیشت و اکوسیستم حمایت می‌کند.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۱ در راستای افزایش آگاهی جهانی در جهت حفاظت از محیط‌زیست در برابر آسیب‌های ناشی از جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه، ششم نوامبر هر سال را به عنوان روز جهانی پیشگیری از استفاده از محیط‌زیست در جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی اعلام کرد و اعلامیه‌ی او به‌عنوان شناخت آثار مخرب درگیری‌های مسلحانه بر محیط‌زیست صورت گرفت.
محیط یک قربانی به حاشیه رانده‌شده در پرونده‌ی درگیری است
بشریت اغلب به آلودگی آب و خاک، تخریب جنگل‌ها، تخریب محصولات کشاورزی و کشتار حیوانات برای مقاصد نظامی توجهی نکرده است، علیرغم این واقعیت که برنامه‌ی محیط‌زیست سازمان ملل متحد ثابت کرده است که بیش از ۴۰ درصد درگیری‌ها بین کشورهای سراسر جهان در طول ۶۰ سال گذشته، عمدتا به بهره‌برداری از محیط‌زیست و منابع طبیعی آن مانند چوب، نفت، طلا و الماس یا حتی منابع کمیاب آن مانند زمین حاصلخیز و آب مربوط بوده است. این برنامه همچنین تصریح کرد که جنگ و درگیری‌ها زمانی افزایش می‌یابد که به منابع طبیعی مرتبط شوند.
سیاست زمین سوخته در اکثر جنگ‌های تاریخی که به ثبت رسیده، استفاده شده است و با افزایش توسعه‌ی سلاح‌های شیمیایی و هسته‌ای، فشار وارده به محیط طبیعی افزایش یافته است و شاید بارزترین نمونه‌های آن، جنگ‌های جهانی اول و دوم که آثار آن هنوز مشخص است، می‌توان نام برد. آنها باعث تخریب زمین‌های کشاورزی و آلودگی محیط‌زیست با گازهای سمی و بقایای آنها شده‌اند، علاوه بر آن آلودگی صوتی ناشی از هواپیماهای نظامی که برای انتقال مواد خارجی به کار می‌رفتند و علف‌های هرز و ارقام را با خود به اکوسیستم‌های محلی می‌آوردند. آسیب به سیستم‌های دریایی از طریق کشتی‌های غرق شده که نفت از آن به آب می‌ریزد، آلودگی نفتی اقیانوس اطلس در طول جنگ جهانی دوم که هنوز با بیش از ۱۵ میلیون تن وجود دارد، تاثیر می‌گذارد و قابل شناخت است که نشت نفت به خصوص پس از گذشت چندین سال به سختی درمان می‌شود.
همچنین جنگ ویتنام که دو دهه به طول انجامید (۱۹۵۵-۱۹۷۵) که در آن ارتش ایالات متحده بیش از ۲۰ میلیون گالن علف‌کش برای پاکسازی جنگل‌ها استفاده کرد تا از پوشش گیاهی انبوه طرف مقابل جلوگیری کند. اگرچه استفاده از مواد شیمیایی برای ایالات متحده‌ی آمریکا از مزیت نظامی برخوردار است، اما گیاهان قادر به بازسازی نشدند و گل و لای آشکاری را به جا گذاشتند و بیش از ۱۵۰ گونه پرنده و بیش از ۴۰ گونه پستاندار یافت شده در جنگل‌ها که سمپاشی شده بودند از بین رفتند.
جنگ ایران و عراق یا جنگ اول خلیج فارس (۱۹۸۰-۱۹۸۸) از نمای تخریب محیط‌زیست که تخریب متقابل دو کشور بود، پنهان نماند. باتلاق‌ها و زمین‌ها خشک شدند، نفت ریخته شد و خلیج فارس به آن آلوده شد. علاوه بر وحشت ناشی از جنگ دوم خلیج فارس (۱۹۹۰-۱۹۹۱) از آلودگی محیط‌زیست با تشعشعات ناشی از استفاده از مهمات اورانیوم و سوزاندن تاسیسات نفتی در کویت، و همچنین آلودگی هوا، آسیب خاک و نابودی تنوع زیستی همراه است.
جنگ آمریکا علیه عراق از سال ۲۰۰۳ که هنوز به پایان نرسیده است، به دلیل استفاده از گلوله‌های اورانیومی و بمب‌های خوشه‌ای به آلودگی آب و افزایش آلودگی‌های شیمیایی و رادیولوژیکی کمک کرده است. علاوه بر انواع آلودگی‌های دیگر که هنوز شناسایی نشده‌اند که آثار آن برای دوره‌های زمین‌شناسی آینده باقی خواهد ماند.
در سال ۲۰۱۷، مزدوران داعش چاه‌های نفت و یک کارخانه‌ی گوگرد را در نزدیکی شهر موصل عراق سوزاندند و باعث مسمومیت خاک و آب و در نتیجه مسمومیت انسان‌ها شد، همانطور که در سال ۲۰۲۰ بندری در بیروت پایتخت لبنان منفجر شد، همین اتفاق افتاد که در آن مقادیر زیادی نیترات آمونیوم انباشته شد و باعث آلودگی آب دریا و خاک اطراف بندر شد.
در یمن، بخش کشاورزی به شدت تحت تاثیر درگیری‌های یمن قرار گرفت که در سال ۲۰۱۵ آغاز شد و هنوز به پایان نرسیده است و باعث ناامنی غذایی به دلیل کاهش پوشش گیاهی و خدمات ضعیف در پروژه‌هایی با هدف حفاظت از مناطق باقی مانده از تنوع زیستی شد. ترکیه همچنین دروازه‌های آب در خاک خود را بسته و باعث کاهش سطح آب رودخانه‌ی فرات در خاک سوریه شده است و این امر بر زندگی انسان‌ها و بخش کشاورزی و دام تأثیر منفی گذاشته است.
محیط زیست و اقلیم عامل مستقیم درگیری نیستند، اما یکی از مهم‌ترین دلایل و عواملی هستند که احتمال جنگ و درگیری را افزایش می‌دهند. تخریب محیط‌زیست و اختلالات اقلیمی باعث بدتر شدن بیشتر معیشت و امنیت غذایی، کاهش خدمات بهداشتی و آموزشی و برابری اجتماعی می‌شود. علاوه بر زوال منابع طبیعی و اکوسیستم‌ها، در نتیجه‌ی چالش‌ها و محدودیت‌های پیش روی جوامع مدنی، زنان بیشترین آسیب را به خود اختصاص داده‌اند.
تلاش‌ها و فراخوان‌های بین‌المللی برای حفظ محیط‌زیست
موضوع حفاظت از محیط‌زیست در زمان جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه بند جدیدی در قراردادها و معاهدات بین‌المللی مدرن نبوده و از ابتدای قرن گذشته وجود داشته است، اما به طور واضح و صریح در کنوانسیون صلح ژنو به آن اشاره نشده است. ۱۹۴۹ و کنوانسیون لاهه‌ی ۱۹۰۷ در مورد احترام به قوانین و آداب و رسوم جنگ زمینی با تشدید مشکلات زیست‌محیطی در دهه‌ی هفتاد قرن گذشته و حملات آشکاری که جنگ‌ها و درگیری‌ها به محیط‌زیست انجام دادند، به صراحت در حقوق بین‌الملل و معاهدات بین‌المللی گنجانده شد.
همزمان با پیشرفت‌های بزرگ در فن‌آوری جنگ و با راه‌اندازی کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد محیط‌زیست انسانی، اعلامیه‌ی استکهلم در سال ۱۹۷۲ برای حفاظت از محیط‌زیست جهانی صادر شد و در همان سال برنامه‌ی محیط‌زیست سازمان ملل متحد "UNEP" تأسیس شد.
در سال ۱۹۷۷، کنوانسیون برای ممنوعیت استفاده از تکنیک‌های تغییر محیط برای اهداف نظامی به تصویب رسید که از آن به عنوان معاهده‌ی «تغییر محیط‌زیست» یاد می‌شود، که شامل ممنوعیت هر روشی برای تغییر گیاهان، حیوانات، یا بخشی از زمین یا هیدروسفر و اتمسفر، و امضاکنندگان معاهده پس از استفاده از تکنیک‌هایی که رخ می‌دهد متعهد شدند که تغییری در محیط‌زیست ایجاد کنند و این یکی از بزرگترین شواهد روشن تلاش‌های هماهنگ جهانی برای حفاظت از محیط‌زیست بود.
در سال ۲۰۱۳، زنان سازمان ملل متحد با همکاری برنامه‌ی محیط‌زیست سازمان ملل متحد و دفتر حمایت از صلح سازمان ملل متحد، به منظور درک رابطه‌ی پیچیده بین منابع طبیعی و زنان، به ویژه در محیط‌های متاثر از درگیری و جنگ مسلحانه و تعمیق پیگیری و تلاش برای دستیابی به برابری بین دو جنس مشارکتی را ایجاد کردند.
این مشارکت همچنین با هدف حمایت و توانمندسازی زنان در مدیریت پایدار همه‌ی منابع طبیعی با هدف حمایت از ایجاد صلح پس از جنگ انجام شد و گزارش مشترک سیاست عمومی که در ۶ نوامبر ۲۰۱۳ منتشر شد، اولین نتیجه‌ی این مشارکت بود.
در چارچوب تلاش‌های جهانی برای حفاظت از محیط‌زیست در شرایط درگیری و جنگ‌ها، کمیسیون حقوق بین‌الملل در سال ۲۰۱۳ تصمیم گرفت موضوع "حفاظت از محیط‌زیست در شرایط درگیری‌های مسلحانه" را در برنامه‌ی کاری خود قرار دهد. رایزنی‌های غیررسمی را در سال ۲۰۱۲ آغاز کرد، که در آن مسائل زیست‌محیطی را مورد بحث قرار داد و راهبردها را شناسایی کرد.
با توجه به نقش محیط‌زیست و منابع آن در کاهش خطرات درگیری و جنگ، در سال ۲۰۱۶ مجمع محیط‌زیست سازمان ملل متحد تعهد خود را برای دستیابی به اهداف توسعه‌ی پایدار مندرج در قطعنامه‌ی مجمع عمومی تحت عنوان «تغییر جهان ما: دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه‌ی پایدار» تأیید کرد. برای هموار کردن راه صلح برای کشورهایی که به دلیل درگیری‌های نظامی از هم پاشیده شده‌اند.
موسسه‌ی حقوق محیط‌زیست، برنامه‌ی محیط‌زیست سازمان ملل متحد و دانشگاه‌های توکیو و دانشگاه مک گیل در یک برنامه‌ی تحقیقاتی جهانی چهار ساله شرکت کردند که در آن بیش از ۱۵۰ مطالعه توسط بیش از ۲۳۰ دانشمند از ۵۵ کشور ارائه و بررسی شد. این برنامه از نظر تجارب و تحلیل‌های مرتبط با مدیریت زیست‌محیطی در حمایت از ایجاد صلح پس از جنگ در سطح جهانی مهم‌ترین برنامه محسوب می‌شود.