جامعەی مورچه‌ها دارای سیستم تقسیم کار ارتباط بین اشخاص و توانایی حل مشکلات پیچیده‌ است. این تشابه با جوامع انسانی سالهاست که الهام‌بخش و موضوع مطالعات بوده است.

 

سارا ارومیە

مور یا مورچه حشره‌ای اجتماعی است همانند زنبور عسل از راستەی نازک بالان که در میانه‌های دورەی کرتاسه یعنی حدود ۱۱۰ تا ۱۳۰ میلیون سال پیش تکامل یافته است. امروزه بیش از ۱۲۰۰۰ گونه مورچه طبقه‌بندی شده‌اند و تخمین زده می‌شود این تعداد تا ۲۲۰۰۰ گونه نیز برسد.

مورچه‌ها به راحتی از شاخک‌های آرنج دارشان و ساختار گره مانندشان و کمر باریکشان قابل شناسایی هستند.

 خیلی از تمدن‌های انسانی از مورچه‌ها در مراسم مذهبی، تغذیه و موارد پزشکی سود می‌جویند. برخی از گونه‌ها بە دلیل نقشی که در کنترل زیستی آفت‌ها ایفا می‌کنند بسیار ارزشمند هستند.

تقریباً تمام مناطق کرەی زمین به جز قطب شمال و قطب جنوب و مناطقی مانند جزایر دور افتاده و غیرقابل دسترسی، مورچه وجود دارد.

ساختار مورچەها

اندازەی اجتماع مورچه‌ها می‌تواند از چند ده مورچه شکارچی در یک حفره تا چند میلیون مورچەی ساده و مورچه نازای ماده و طبقه‌ای از کارگرها و سربازها و سایر گروه‌ها را در یک محدوده جغرافیایی وسیع شامل شود.

همچنین اجتماع مورچه‌ها شامل تعدادی نر دارای نطفه و همچنین یک یا چند ماده که توانایی بارور شدن دارند و ملکه نامیده می‌شوند، می‌شود.

همچنین گاهی اجتماع مورچه‌ها یک ابرجامعه توصیف شده‌است، زیرا مورچه‌ها در آن با یکدیگر کار می‌کنند و از اجتماع خود دفاع می‌کنند.

مورچه به بیشتر محیط زیست‌های زمین چیره گشته ‌است و در بیشتر محیط‌ها توانایی زندگی دارد. این موجود ۱۵-۲۰٪ موجودات زنده خشکی زی زمین را تشکیل می‌دهد. علت موفقیت آنها به زندگی اجتماعی، توانایی بالای انطباق پذیری و توانایی تغییر دادن محیط زیست‌شان و بهره برداری از منابع و دفاع از یکدیگر برمی‌گردد. انواع مورچه‌ها به صورت‌های مختلفی مانند زندگی انگلی و برده‌داری، همزیستی مسالمت‌آمیز و … تکامل یافته‌اند.

انواع مورچه‌ها

مورچه‌های کارگر: به دو گروه کوچک و بزرگ تقسیم می‌شوند مورچه‌های کارگر  از بقیه‌ی مورچه‌ها بزرگ‌تر ودرشت‌تر هستند که به آنها مورچه‌‌های سرباز می‌گویند.

مورچه های سرباز: دارای آرواره‌های بزرگی هستند و از افراد ضعیف‌تر در مقابل سایر حشرات دفاع کرده و از جانوران مورچه‌خوار محافظت می‌کنند.

کارگرهای کوچک: از لانه دور می‌شوند و به نظافت و تغذیه‌ی نوزادان و ملکه می‌پردازد.

گونه‌های تکامل یافتەی مورچە

مورچه‌های مهاجم: به گروهی از مورچه‌ها که حشرات و سایر حیوانات کوچک موجود در مواد پوسیده‌ی گیاهی را شکار می‌کنند، مورچه‌های مهاجم می‌گویند.

شکار آن‌ها به این طریق است وقتی یکی از آنها طعمه‌ای را پیدا کرد با ترشح بو از روی غده‌های بدنش دیگر مورچه‌ها را باخبر می‌کند و آن‌ها یک ردیف منظم که گاهی طول آن‌ها به صد متر می‌رسد، تشکیل داده و با همکاری هم آن را به لانه می‌برند.

مورچه‌های برگ بر: این نوع مورچه در جنگل‌های آمازون پیدا می‌شود که قطعاتی از برگ درختان را جدا می‌کند و به لانه‌ی خود می‌برد، گاهی در یک شبانه روز تمام برگ‌های یک درخت عظیم را می‌برند، آن‌ها را جویده و کف لانه را پر می‌کنند و سپس قارچ‌های کوچک را به لانه برده و در زیر آن‌ها را پرورش داده، تا در مواقع لزوم از آن‌ها تغذیه کنند.

مورچه‌های انگل: بعضی مورچه‌ها برای تهیه‌ی غذای خودشان هیچ فعالیتی نمی‌کنند و غذایشان را از سایر مورچه‌ها به دست می‌آورند. یعنی انگل مورچه‌های دیگر می‌شوند.

مورچه‌های پرسه‌زن: لانه‌های خود را در نزدیکی لانه‌ی مورچه‌های دیگر می‌سازند. آن‌گاه هم از مواد دور ریخته شده‌ی آن‌ها تغذیه می‌کنند و هم زمانی که کارگرها مشغول بردن مواد غذایی به لانه‌ی خود هستند، غذای آن‌ها را به زور از چنگشان در می‌آورند.

مورچه‌های سارق: آنها به آرامی وارد لانه‌ی موریانه‌ها و مورچه‌ها می‌شوند و غذای ذخیره شده‌ی آن ها را می‌دزدند و نوزادانشان را شکار می‌کنند.

مورچه‌های برده‌دار: این مورچه‌ها به آرامی وارد لانه‌ی سایر انواع مورچه‌ها می‌شوند و پیله‌های آنان را می‌دزدند و به لانه‌ی خود می‌برند و از پیله‌های دزدیده شده مراقبت می‌کنند.

 پس از خروج کارگرها، از پیله‌های دزدیده شده آن‌ها را وادار می‌سازند که کارهای مربوط به لانه‌شان را انجام دهند.

قدرت و هوش مورچەها

مورچه‌ها قویترین حیوانات خشکی می‌باشند، چرا که می‌توانند چند برابر وزن خود بار حمل کنند، مطالعه در زندگی مورچە‌‌ها دانشمندان را به شگفتی واداشته‌ است، چون وقتی آن‌ها انبار غذای بعضی از مورچه‌ها را بررسی کرده‌اند، با کمال تعجب دیده‌اند آن‌ها، به طور دقیق دانه‌های جمع‌آوری شده را به طور منظم در کنار هم قرار می‌دهند؛ آن‌ها دانه‌های گندم را از وسط به دو نیم می‌کنند تا هنگام رسیدن رطوبت سبز نشود، ولی دانه‌های خربزه را به جای نصف به چهار قسمت تقسیم می‌کنند، زیرا می‌دانند که دانه‌های خربزه (تخم خربزه) اگر به دو نصف تقسیم شوند، باز هم قابلیت سبز شدن را دارند و به محض تماس با آب رشد خواهند کرد و لانەی مورچه‌ها را از بین خواهند برد.

مورچه‌ها مسیر و جهت را تشخیص مى‌دهند، تحقیقات زیست‌شناسان نشان داده که در میان ۲۰ هزار نوع مختلف از مورچه‌ها، روش‌هاى یکسانى براى راهیابى به کار نمى‌رود و همه‌ی این انواع مختلف به یک میزان از توانایى در تشخیص مسیر برخوردار نیستند. بسیارى از مورچه‌ها از نشانه‌هاى بیرونى در مسیر براى تشخیص موقعیت و جهت خود استفاده مى‌کنند. زمانى تصور مى‌شد که مورچه‌هاى برگ‌خوار جنگل‌هاى برزیل از میدان مغناطیسى زمین براى این منظور کمک مى‌گیرند.

مورچه‌ها برای برقراری ارتباط با یکدیگر از فرومون (pheromone) استفاده می‌کنند. این سیگنال‌های شیمیایی در مورچه‌ها نسبت به سایر نازک بالان تکامل یافته‌تر است. همانند سایر حشرات مورچه‌ها برای تشخیص بوی فرومون، از شاخک‌های بلند و نازکِ متحرّک خود استفاده می‌کنند. مورچه به وسیله‌ی دو شاخک خود اطلاعاتِ لازم در مورد جهت و شدت بو را استخراج می‌کند. از آنجایی که اغلب مورچه‌ها در روی سطح زمین زندگی می‌کنند، از سطح خاک برای بر جا گذاشتن رد فرومون استفاده می‌کنند تا دیگر مورچه‌ها نیز بتوانند آن را دنبال کنند.