نسیم محمدخواه

بانه- جنگل‌های زاگروس به عنوان یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های ایران شناخته می‌شوند که نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی و تعادل اکولوژیک دارند. این جنگل‌ها، که بیشتر از درختان بلوط تشکیل شده‌اند، از جمله مهم‌ترین منابع طبیعی کشور به شمار می‌روند و نقش کلیدی در حفظ خاک و منابع آبی ایفا می‌کنند. با این حال، در سال‌های اخیر، جنگل‌های بلوط زاگروس با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند که از جمله آن‌ها آفت جوانه خوار بلوط است. این آفت که بیشتر در اثر تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی مانند قطع غیرقانونی درختان و تغییر کاربری اراضی به وجود آمده است، تهدید جدی برای بقای این جنگل‌ها محسوب می‌شود.

آفت جوانه خوار بلوط، که معمولاً در اوایل بهار فعال می‌شود، به جوانه‌ها و شاخه‌های جوان درختان حمله می‌برد و مانع از رشد آن‌ها می‌شود. این آفت‌ها می‌توانند در یک فصل به تعداد زیادی از درختان آسیب برسانند و در صورت عدم کنترل، امکان دارد که سراسر یک منطقه جنگلی را درگیر کنند. از این رو، بررسی دقیق این آفت، علل بروز و گسترش آن، و راهکارهای مقابله با آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

در این گزارش، قصد داریم به بررسی این مسئله بپردازیم. آیا آفت جوانه خوار بلوط یک فرایند طبیعی است یا نتیجه تغییرات اکولوژیکی ناشی از فعالیت‌های انسانی است؟ چه خطراتی این آفت برای جنگل‌های زاگروس دارد و چه اقداماتی باید برای مقابله با آن انجام شود؟ در کشورهای دیگر چه روش‌هایی برای مقابله با آفات مشابه به کار گرفته می‌شود؟

برای پاسخ به این سؤالات و درک بهتر این موضوع، در ادامه گزارش با «ن.ش» کارشناس محیط زیست گفت‌وگویی انجام دادیم.

 

آفت جوانه خوار بلوط چگونه به جنگل‌های زاگروس آسیب می‌زند و چرا این آفت در سال‌های اخیر شیوع بیشتر یافته است؟

آفت جوانه خوار بلوط، که به عنوان یکی از مخرب‌ترین آفات درختان بلوط در جنگل‌های زاگروس شناخته شده است، به طور عمده به جوانه‌ها و شاخه‌های جوان حمله می‌کند و از آنها برای تغذیه و تکثیر استفاده می‌کند. این فعالیت باعث کاهش توانایی درختان در فتوسنتز و در نتیجه کاهش رشد و نهایتاً ضعیف شدن درختان و حتی خشک شدن آنها می‌شود. از دلایل شیوع اخیر این آفت، می‌توان به تغییرات اقلیمی، افزایش دما و تغییر الگوهای بارندگی اشاره کرد که شرایط محیطی مساعدی برای تکثیر آفت فراهم کرده‌اند. همچنین، کاهش تنوع ژنتیکی در جنگل‌های بلوط به دلیل قطع بی‌رویه و مدیریت ناکارآمد جنگل‌داری، مقاومت طبیعی درختان را در برابر آفت کاهش داده است.

 

آیا تغییرات اقلیمی نقشی در شیوع این آفت داشته‌اند و اگر بله، این تأثیرات به چه شکلی بوده‌اند؟

بله، تغییرات اقلیمی نقش بسزایی در شیوع آفت جوانه خوار بلوط داشته‌اند. افزایش دما و تغییر الگوهای بارش، شرایط را برای زندگی و تکثیر آفت‌ها مساعد کرده‌اند. دماهای بالاتر، فصل فعالیت آفت‌ها را طولانی‌تر کرده و سرعت تکثیر آنها را افزایش داده است. همچنین، تغییرات در شدت و توزیع بارندگی‌ها می‌تواند بر رطوبت موجود در خاک و درختان تأثیر بگذارد که این امر به نفع آفت‌ها خواهد بود.

 

چه تأثیری این آفت بر تنوع زیستی جنگل‌های زاگروس دارد؟

تأثیر آفت جوانه خوار بلوط بر تنوع زیستی جنگل‌های زاگروس به شدت منفی است. از بین رفتن درختان بلوط که اجزای اصلی این اکوسیستم‌ها هستند، می‌تواند منجر به تغییرات زنجیره‌ای در سایر اجزای اکوسیستم شود. از دست دادن درختان بلوط به معنای کاهش زیستگاه‌های موجود برای گونه‌های مختلف پرندگان، حشرات و سایر جانوران است که به این درختان برای غذا و پناهگاه وابسته‌اند. این مسئله می‌تواند به کاهش تنوع زیستی منطقه منجر شود و تعادل بیولوژیکی موجود را به هم بزند.

 

چه روش‌هایی برای کنترل و مدیریت این آفت در ایران وجود دارد و چه میزان اثربخشی داشته‌اند؟

برای کنترل و مدیریت آفت جوانه خوار بلوط در ایران، روش‌های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است. این روش‌ها شامل استفاده از تله‌های فرمونی برای جذب و از بین بردن آفت‌ها، مدیریت مکانیکی شامل هرس و از بین بردن شاخه‌های آلوده، و استفاده از روش‌های بیولوژیکی مانند رهاسازی دشمنان طبیعی آفت می‌باشد. اثربخشی این روش‌ها متفاوت بوده و بستگی به شرایط خاص منطقه و درجه شیوع آفت دارد. همچنین، آموزش و افزایش آگاهی جوامع محلی در مورد اهمیت مدیریت آفت و حفظ جنگل‌ها نقش مهمی در کاهش تأثیرات آفت داشته است.

 

در کشورهای دیگر چه استراتژی‌هایی برای مقابله با آفات مشابه استفاده می‌شود؟

در کشورهای دیگر، استراتژی‌های متنوعی برای مقابله با آفات مشابه استفاده می‌شود که شامل روش‌های بیولوژیکی، کنترل شیمیایی، مدیریت زیست‌محیطی و تغییرات اکولوژیکی است. استفاده از دشمنان طبیعی آفت، مانند حشرات شکارگر و باکتری‌های مفید که آفت‌ها را از بین می‌برند، از روش‌های بیولوژیکی است. کنترل شیمیایی، اگرچه مؤثر است، باید با احتیاط استفاده شود تا از آسیب به سایر جنبه‌های اکوسیستم جلوگیری شود. روش‌های مدیریت زیست‌محیطی شامل تغییر شرایط محیطی به گونه‌ای است که از شیوع آفت جلوگیری کند.

 

آیا دولت ایران عمداً به تخریب محیط زیست کوردستان و جنگل‌های زاگروس می‌پردازد؟

جمهوری اسلامی  مستقیم و غیر مستقیم، به صورت هدفمند به تخریب محیط زیست کوردستان و جنگل‌های زاگروس می‌پردازد. تخریب جنگل‌های زاگروس به طور غیرمستقیم توسط دولت ایران شامل رها کردن حفاظت از محیط زیست، که در نتیجه به زمین‌خواری و فعالیت‌های مافیایی منجر می‌شود، می‌باشد از سوی دیگر، تخریب‌های مستقیمی نیز صورت می‌گیرد، مانند احداث جاده‌های دسترسی نظامی و تخریب جنگل‌ها در اطراف پایگاه‌های نظامی برای اهداف امنیتی و از بین بردن پوشش جنگلی در مناطق مرزی. این نوع از فعالیت‌ها نشان‌دهنده یک سیاست سیستماتیک برای تخریب محیط زیست است، که دولت ایران نه تنها از آن جلوگیری نمی‌کند بلکه به طور فعال در آن دخیل است.