روژین قادری

سردشت- در حالیکه دولت‌ها به منظور رسیدن به اهداف سیاسی خود، با کنترل منابع آبی و جنگ‌های اکولوژیک علیه یکدیگر فعالیت می‌کنند، بحران‌های زیست‌محیطی بر مرزهای دولتی متمرکز نبودە و تأثیراتی بر منطقه و جهان خواهند داشت. یکی از این بحران‌ها، افزایش چشمگیر ریزگردها است که نه تنها علت آن فراتر از محدوده مرزهای دولتی قرار دارد، بلکه اثرات آن نیز به خارج از این مرزها تأثیر می‌گذارد. ورود ریزگردها به ایران یکی از مسائل مهم و زیانبار در حوزه محیط زیست است ریزگردها به ذرات بسیار ریز و سبکی گفته می‌شوند که توسط باد به هوا پرتاب شدە و می‌توانند بر طول مسافت‌های زیاد حمل شوند.

دولت‌های ایران و ترکیه با ساخت سدها نه تنها آسیب‌های گسترده‌ای به محدوده مرزهای خود وارد می‌کنند، بلکه باعث تشدید خشکسالی در عراق و سوریه نیز می‌شوند و یکی از مبادی ورود ریزگردها به ایران از طریق سوریه و عراق است و آن هم نتیجه‌ی ساخت ده‌ها سد بر روی رودخانه‌های دجله و فرات در این منطقه است. با اینکه هدف اصلی دولت‌های ترکیه و ایران تخریب اکوسیستم منطقه باکور و روژهلات و فشار بر باشور و روژاوای کوردستان است، با این حال تأثیرات آن بر منطقه به صورت گسترده‌ای احساس می‌شود. با افسانه معتمدی (اسم مستعار)، کارشناس ارشد محیط زیست در رابطه با پدیده ریزگردها گفت‌وگویی انجام دادیم.

 

ریزگردها یا ذرات معلق در هوا چه خطراتی برای سلامتی انسان‌ها ایجاد می‌کنند؟

ریزگردها تأثیرات جدی بر سلامتی انسان‌ها دارند. این ذرات می‌توانند عوارض و مشکلات تنفسی مانند التهاب ریه، آسم، عفونت‌های تنفسی و افزایش خطر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی را ایجاد کنند. افرادی که آسم، بیماری‌های مزمن تنفسی و ضعف سیستم ایمنی دارند آسیب‌پذیرتر هستند. علاوه بر این، ریزگردها می‌توانند التهابات چشمی نظیر قرمزی، خارش، سوزش و اشک ریزش را ایجاد کنند که به اختلال در دید و کیفیت زندگی می‌انجامد. تأثیرات ریزگردها بر سیستم قلبی عروقی نیز قابل توجه است، زیرا می‌توانند التهاب در عروق خونی ایجاد کرده و فشار خون را افزایش دهند، که ممکن است منجر به بروز بیماری‌های قلبی و عروقی مانند سکته قلبی و سکته مغزی شوند. سیستم ایمنی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ زیرا ریزگردها می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و سبب تضعیف آن شوند که این نیز خطر ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف را افزایش می‌دهد. در نهایت، ریزگردها می‌توانند در قسمت‌های خارجی سیستم تنفسی مانند بینی و گلو تحریک‌کننده باشند و عوارضی مانند خارش، سرفه و عطسه را ایجاد کنند. بنابراین، کنترل و کاهش میزان ریزگردها در هوا از اهمیت بالایی برخوردار است تا سلامتی انسان‌ها حفظ شود. طوفان ریزگردها یا طوفان گرد و خاک، در مناطق خشک و بیابانی روی می‌دهد و ممکن است در برخی نقاط جهان رخ دهد.

 

تأثیرات طوفان ریزگردها چگونه است؟

طوفان ریزگردها باعث ایجاد مشکلات جدی برای سلامتی انسان‌ها و تعادل محیط زیست می‌شود. یکی از تأثیرات طوفان ریزگردها کاهش دید در مناطق درگیر این پدیدە است، طوفان ریزگردها همچنین می‌تواند به عملکرد حمل‌ونقل و فعالیت‌های اقتصادی تأثیر منفی بگذارد و با کاهش دید، به اختلالاتی در این زمینه‌ها منجر شود. از نظر محیط زیست نیز، ریزگردها و گردوخاک می‌توانند به گیاهان، حیوانات و منابع آبی آسیب برسانند و تعادل محیط زیست را به خطر بیندازند. برای کاهش تأثیرات ناشی از طوفان ریزگردها، اقداماتی مانند مدیریت بهینه منابع آب، کنترل شدن بادهای شدید، استفاده از ماسک‌های تنفسی و لباس‌های مناسب و ایجاد پوشش گیاهی مناسب در مناطق خشک و بیابانی ضروری است. این اقدامات می‌توانند به حفظ سلامتی افراد و حفاظت از تعادل محیط زیست کمک کنند.

 

 چگونه سدسازی می‌تواند به بیابان‌زایی نقش داشته باشد؟

سدسازی می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای روی محیط زیست و تعادل آبی در مناطق مختلف داشته باشد. اولاً، با ساخت سد و متوقف کردن جریان آب رودخانه‌ها، تأمین آب برای مناطق پایین‌دست سد کاهش می‌یابد، که می‌تواند به کاهش تأمین آب برای مناطق کشاورزی و گیاهان مهم برای کنترل تراز آب و جلوگیری از بیابان‌زایی منطقه منجر شود. همچنین، سدسازی ممکن است باعث تغییرات در اکولوژی مناطق زیر سد شود، از جمله تغییر در نیازهای آبی، سطح آب زیرزمینی که می‌تواند منجر به کاهش تنوع زیستی و از بین رفتن محیط‌های زیستی حساس و در نتیجه به بیابان‌زایی منطقه کمک کند. علاوه بر این، سدسازی باعث تغییر الگوی رسوبات می‌شود، به این صورت که رسوبات حمل‌شده توسط رودخانه‌ها به دست آبگیری سد تجمع می‌یابند، که ممکن است منجر به کاهش رسوبات در ناحیه آبگیری و افزایش رسوبات در ناحیه پایین‌دست سد شود، این تغییرات در الگوی رسوبات می‌تواند منجر به خشک شدن رودخانه‌ها و کاهش حمل رسوب به مناطق پایین‌دست سد شده و بیابان‌زایی را تشدید کند. همچنین به تغییر رطوبت خاک در نواحی آبگیری منجر شود، کاهش رواناب و کاهش تأمین آب زیرزمینی باعث خشک‌شدن خاک و کاهش رطوبت آن می‌شود، که ممکن است تشدید فرایندهای بیابان‌زایی و کاهش ظرفیت خاک برای حفظ رطوبت و رشد گیاهان را به همراه داشته باشد. به طور کلی، سدسازی ممکن است باعث تغییرات مهمی در الگوی آب، اکولوژی، رسوبات و رطوبت خاک شود که ممکن است به بیابان‌زایی نواحی مجاور و حتی در دستگاه هیدرولوژیک بزرگتر منطقه کمک کند.

 

برای حل مشکلات ریزگردها و کاهش تأثیرات آنها چه اقدامات میتوان انجام داد؟

ابتدا با استفاده از سامانه‌های پیش‌بینی هوا و آلودگی، میزان و جریان ریزگردها در مناطق مختلف را مانیتورینگ و پیش‌بینی کرد تا با اطلاعات به دست آمده، بە مردم هشدار داده شود و آنها بتوانند اقدامات مناسبی در جهت حافظت از سلامت خود بگیرند. در ادامه، با مدیریت منابع ریزگردها می‌توان به کاهش منابع آنها پرداخت؛ از جمله اقداماتی مانند کشت محصولات پوششی، استفاده از روش‌های پوشش خاکی مثل کشت زراعی مداوم و جلوگیری از آب‌های سطحی بی‌رویه. علاوه بر این، با کاهش آلودگی هوا که مستقیماً به حمل و نقل ریزگردها مربوط است، اقداماتی مانند استفاده از فناوری‌های تمیز در صنایع، کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، انتقال به سیستم‌های حمل و نقل عمومی پایدار و استفاده از فیلترها و دستگاه‌های تصفیه هوا در محل‌های کار و منازل انجام می‌شود. علاوه بر این، با افزایش آگاهی عمومی و آموزش درباره خطرات ریزگردها، روش‌های حفاظت شخصی و اقدامات پیشگیرانه، می‌توان به کاهش تأثیرات منفی آلاینده‌ها بر سلامت جامعه کمک کرد. همچنین، همکاری بین‌المللی و تعاون بین کشورها و سازمان‌های بین‌المللی در تحقق این اهداف از اهمیت بالایی برخوردار است؛ شامل تبادل اطلاعات، اقدامات مشترک در حوزه تحقیقات و توسعه فناوری، و هماهنگی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است با انجام این اقدامات، می‌توان به کاهش مشکلات ریزگردها و بهبود کیفیت هوا در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای کمک کرد.

 

چه اقداماتی می‌توان در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای انجام داد تا ریزگردها کنترل و مدیریت شوند؟

برای کنترل و مدیریت ریزگردها در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای، اقدامات و راهکارهای مختلفی وجود دارد. اولین مورد، همکاری بین‌المللی و تعاون با کشورهای همسایه است. زیرا ریزگردها می‌توانند از طریق باد و باران به کشورهای دیگر منتقل شوند. بنابراین، تسهیل در تبادل اطلاعات و همکاری در زمینه کنترل ریزگردها می‌تواند مؤثر باشد. همچنین، برای جلوگیری از تأثیرات ریزگردها می‌توان از راهکارهایی مانند اجرای قوانین و مقررات محیط زیستی، آموزش و آگاهی عمومی، ارتقاء فناوری‌های سازگار با محیط زیست و همکاری بین نهادها و جامعه استفاده کرد.