آلودگی هوا و افزایش خطر سکته مغزی
در خاورمیانه و ایران، آلودگی هوا ناشی از ذرات معلق با تأثیر ٢٧.١ درصدی در سال ٢٠١٩، به عنوان اصلی‌ترین عامل خطر برای سکته مغزی شناخته شده است.
روژین قادری
اورمیه- آلودگی هوایی ناشی از ذرات معلق در خاورمیانه و شمال آفریقا به عنوان یکی از سه عامل اصلی مؤثر بر افزایش میزان بیماری‌های مربوط به سکته مغزی مطرح است، که در سال ٢٠١٩ تقریباً ٢٧.١ درصد از کل بار این بیماری‌ها را به خود اختصاص داده است. همچنین، این نوع آلودگی هوا به عنوان ششمین عامل خطرزا در کاهش سال‌های زندگی سالم به دلیل معلولیت‌ها (DALYs)در این مناطق شناخته شده است.
در ایران، شش آلاینده اصلی هوا شامل منوکسید کربن، مواد ذرات معلق (١٠pm) و (۲.۵ pm) ، ازن، دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن شناخته شده‌اند. تأثیر مخرب این آلودگی‌ها بر سلامتی انسان‌ها قابل توجه است؛ به گزارش مرکز تحقیقات آلودگی هوا در دانشگاه علوم پزشکی تهران، آلودگی هوا سالانه عامل تقریباً ۴۰ هزار مرگ در ایران است، که ۴ تا ۵ هزار مورد از این مرگ‌ها فقط در شهر تهران رخ می‌دهد.
وضعیت شاخص پاکی هوا در ایران نشان می‌دهد که این کشور با چالش‌های جدی در زمینه آلودگی هوایی روبرو است. در سال ٢٠٢٢، میانگین شاخص کیفیت هوا (AQI)در ایران در سطح «متوسط» با میانگین ۹۴ بوده است. این میزان (۲.۵ pm) ، که نشان‌دهنده غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرومتر است، ۶.۵ برابر بیشتر از حد توصیه‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی بوده است.
در سال ٢٠١٩، ایران با خوانش (۲.۵ pm) برابر با ۲۴.۲۷ میکروگرم بر متر مکعب، در رده «آلودگی متوسط» قرار داشته و این رقم آن را در جایگاه ٢٧ام در بین کشورهای سراسر جهان قرار داده است. در برخی از شهرهای بزرگ ایران مانند هندیجان، سطح آلودگی به طور قابل توجهی بالا بوده و در سطح «ناسالم برای گروه‌های حساس» قرار گرفته است. به عنوان مثال، هندیجان در سال ٢٠١٩ دارای میانگین سالانه (۲.۵ pm) برابر با ٣٨.٢ میکروگرم بر متر مکعب بوده که نشان‌دهنده خطر بالا برای افراد حساس مانند کودکان، زنان باردار، سالمندان و افراد دارای نقص ایمنی است.
در تهران، حدود ٨٠ درصد از آلودگی هوا ناشی از خودروها است، که نشان‌دهنده اهمیت تمرکز بر کاهش انتشار گازهای خودروها در این شهر است. سایر منابع آلودگی عبارتند از انتشار گازهای صنعتی و دفع نامناسب زباله‌ها. بر اساس این اطلاعات، اتخاذ تدابیر پیشگیرانه مانند جلوگیری از فعالیت‌های بیرونی در دوره‌های اوج آلودگی و استفاده از ماسک‌های فیلترکننده ذرات باکیفیت بالا می‌تواند به کاهش اثرات منفی ناشی از سطح بالای آلودگی کمک کند.در همین زمینە با دکتر «م.ق»، پزشک مقیم اورمیه، گفت‌وگویی داشتیم.
-چگونه آلودگی هوا، به ویژه ذرات معلق ١٠pm و ۲.۵ pm ، می‌تواند بر سیستم قلبی-عروقی تأثیر بگذارد و خطر سکته مغزی را افزایش دهد؟
آلودگی هوا، به ویژه وجود ذرات ریزی مانند ١٠pm و ۲.۵ pm می‌تواند به شدت بر عملکرد قلب و عروق تأثیر بگذارد و احتمال بروز سکته‌های مغزی را بالا ببرد. این ذرات کوچک قادرند به راحتی در جریان خون جریان یافته و باعث التهاب و تنش اکسیداتیو در دیواره‌های عروق شوند. این وضعیت می‌تواند به سفت و باریک شدن رگ‌های خونی منجر شود که این خود، خطر تشکیل لخته‌های خونی و در نهایت سکته مغزی را افزایش می‌دهد. همچنین، این ذرات می‌توانند باعث تحریک و کاهش انعطاف‌پذیری رگ‌های خونی شده، که این امر به نوبه خود فشار خون را افزایش داده و فشار بیشتری را بر سیستم قلبی-عروقی وارد می‌کند.
آیا تحقیقات یا مطالعات اخیری وجود دارد که ارتباط مستقیم بین افزایش سطح آلودگی هوا در یک منطقه خاص و افزایش موارد سکته مغزی را نشان دهد؟
به عنوان یک پزشک، می‌توانم بگویم که تحقیقات متعددی در سال‌های اخیر به بررسی ارتباط بین آلودگی هوا و افزایش خطر سکته مغزی پرداخته‌اند. این مطالعات، که در مجلات پزشکی معتبر منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که در مناطق با سطوح بالای آلودگی هوا، مخصوصاً آلودگی ناشی از ذرات معلق ریز مانند ١٠pm و ۲.۵ pm ، میزان بروز سکته مغزی به طور قابل توجهی بیشتر است. این پژوهش‌ها، که هم شامل مطالعات میدانی و هم تحلیل‌های داده‌ای بزرگ‌مقیاس هستند، بر اهمیت کنترل کیفیت هوا و ارتقاء استانداردهای زیست‌محیطی برای کاهش این ریسک تأکید دارند. به طور خلاصه، این یافته‌ها تأیید می‌کنند که بهبود کیفیت هوا می‌تواند یکی از مؤثرترین راه‌ها برای پیشگیری از سکته مغزی در جامعه باشد.
همچنین در همین زمینە با «ش.م» کارشناس محیط زیست نیز گفت‌وگویی انجام دادیم.
منابع اصلی آلودگی هوایی در منطقه ایران چیست و چه تدابیری می‌توان برای کاهش این آلاینده‌ها اتخاذ کرد؟
منابع عمده آلودگی هوایی در منطقه خاورمیانه بیشتر شامل گازهای خروجی از وسایل نقلیه، فعالیت‌های صنعتی، احتراق سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها، و عوامل طبیعی نظیر گرد و غبار و ریزگردها می‌باشند. برای مقابله با این آلاینده‌ها، راهکارهایی مانند ترویج استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک، ارتقاء معیارهای زیست‌محیطی برای خودروها و واحدهای صنعتی، بهبود و گسترش شبکه‌های حمل و نقل عمومی به منظور کاهش استفاده از خودروهای شخصی، و اعمال قوانین دقیق‌تر برای کنترل آلودگی هوا از اهمیت بالایی برخوردارند. همچنین، آگاه‌سازی و آموزش عمومی درباره اهمیت کیفیت هوا و تأثیرات آن بر سلامتی، جزء ضروریات استراتژی‌های کاهش آلودگی هوایی به شمار می‌روند. پیشگیری از اقداماتی مانند ساخت سدها که می‌توانند به جنگل‌زدایی و افزایش آلاینده‌ها منجر شوند و ترویج کاشت و حفظ گونه‌های گیاهی و درختان برای تصفیه طبیعی هوا نیز از جمله اقدامات مفید در این زمینه است.
ماشین‌های فرسوده و همچنین انحصار واردات و تولید خودروهای بی‌کیفیت در ایران بر کیفیت هوا چه تاثیری دارد؟
در ایران، ماشین‌های فرسوده و انحصار واردات و تولید خودروهای بی‌کیفیت، یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار بر کیفیت هوا هستند. خودروهای قدیمی و فرسوده به دلیل استانداردهای پایین‌تر در کنترل آلاینده‌ها و فناوری‌های منسوخ‌شده، میزان بیشتری گازهای گلخانه‌ای و ذرات معلق خطرناک تولید می‌کنند. همچنین، انحصار واردات و تولید خودروهای بی‌کیفیت، باعث کاهش انگیزه برای بهبود استانداردهای زیست‌محیطی و نوآوری در فناوری‌های خودرویی شده است. این شرایط منجر به افزایش آلودگی هوای شهری می‌شود که نه تنها به محیط زیست آسیب می‌زند، بلکه بر سلامت عمومی نیز تأثیر منفی دارد. کاهش این آلودگی نیازمند سیاست‌های مدیریتی قوی، ترویج وسایل نقلیه کم‌آلاینده و ارتقای استانداردهای زیست‌محیطی برای خودروها است.