ابتسام اغفير

بنغازی- در روزگاری که فناوری با مبارزه اجتماعی درهم می‌آمیزد، پلتفرم‌های دیجیتال دیگر تنها ابزار ارتباط نیستند؛ بلکه به فضاهایی زنده برای مقاومت و بیان تبدیل شده‌اند. زن‌ها از خلال این فضاها توانسته‌اند با تبعیض و خشونت روبه‌رو شوند و در بحث‌های عمومی با صدایی آزادتر و جسورانه‌تر مشارکت کنند؛ تا آنجا که این فضاهای دیجیتال به میدان‌های واقعی توانمندسازی زنان و دگرگونی اجتماعی بدل شده‌اند.

در این فضای باز دیجیتال که صداها و دیدگاه‌ها در آن تلاقی می‌کنند، زنان لیبیایی پلتفرم‌های آنلاین را دریچه‌ای برای بیان مسائل خود، دور از محدودیت‌های رسانه‌های سنتی یافته‌اند. از زنانی که تجربه‌های شخصی‌شان آن‌ها را به سخن گفتن واداشته تا آنان که با تکیه بر تخصص پزشکی خود به آگاهی‌بخشی زنان پرداختند، روایت‌های ندا ماضی و غاده الکادیگی نمونه‌هایی از زنانی هستند که سکوت را شکستند و با محتوایی جدی برای تغییر واقعیت اجتماعی در برابر جامعه ایستادند.

 

آغاز داستان؛ از اندوه تا گفتار آزادانه

ندى ماضی، تولیدکننده محتوایی که به مسائل اجتماعی و زنان می‌پردازد، وارد جهان «شبکه‌های اجتماعی» نه برای شهرت و سرگرمی، بلکه از دلِ رنج شد. پس از درگذشت پدرش، بزرگ‌ترین حامی‌اش با خلأیی عمیق روبه‌رو شد و تلاش کرد از طریق فعالیت رسانه‌ای آن را پشت سر بگذارد. اما کوشش‌هایش برای پیوستن به شبکه‌های تلویزیونی لیبی ناکام ماند. او می‌گوید: «پس از سلسله‌ای از رد شدن‌ها، تصمیم گرفتم تریبونی برای خودم بسازم تا از خلال آن افکار و مسائل جامعه، به‌ویژه مسائل زنان را بیان کنم. رسانه دیجیتال برای همه در دسترس است.»

آغاز مسیر ندى در سال ۲۰۱۷ از طریق فیس‌بوک بود؛ اما پس از مرگ پدر مدتی سکوت کرد و بعدتر با نیرویی تازه بازگشت؛ نیرویی که از یادآوری جملات انگیزشی پدر در ذهنش زاده می‌شد. او می‌گوید: «شروع کردم به انتشار ویدیوهای کوتاهی که بر آگاهی‌بخشی و حمایت روانی و اجتماعی از زنان تمرکز داشتند و خیلی زود با واکنش‌های صمیمانه روبه‌رو شدم.»

به باور او، راز اثرگذاری‌اش در صدق نهفته است. او از تجربه‌های واقعی زنان سخن می‌گوید؛ بی‌آنکه آنها را بزک کند یا تغییر دهد. زمانی که زنی از آنچه گذرانده یا از رنجی شبیه به زندگی هزاران زن دیگر حرف می‌زند، فضایی از همدلی و هم‌سرنوشتی ایجاد می‌شود. ندى معتقد است رسانه دیجیتال زبان زمانه است و نفوذ آن از رسانه‌های سنتی فراتر رفته است: «هرچند از این کار درآمدی ندارم، اما اثرگذاری‌ام بیشتر از بسیاری از شبکه‌های لیبیایی است. همین بس که پیام‌هایم به گوش کسانی برسد که نیازمند آن هستند.»

 

زن؛ میان آزادی و آزار زبانی

ندى ماضی انکار نمی‌کند که جهان دیجیتال شمشیری دو لبه است؛ زنی که در این فضا به عرصه عمومی قدم می‌گذارد، اغلب با نگاه‌های تحقیرآمیز و انتقادهای تند روبه‌رو می‌شود. او می‌گوید: «تنمر تنها در اینترنت رخ نمی‌دهد؛ گاهی از درون خانواده و محیط نزدیک آغاز می‌شود.» با این حال تأکید می‌کند که فضاهای دیجیتال می‌توانند برای زنان امن شوند، زمانی که حمایت و تشویق دریافت کنند. «وقتی زن به خود و پیامش باور داشته باشد، صدایش قوی‌تر از هر تلاش برای خاموش کردن اوست.»

ندى هر روز پیام‌هایی از زنانی دریافت می‌کند که از تجربه‌های دردناک خشونت، تهدید، یا تبعیض سخن می‌گویند. او یادآور می‌شود که زنان در لیبی چه بیوه، چه مطلقه، چه متأهل و چه جوان، همچنان از انواع نقض حقوق و آزار رنج می‌برند. «وقتی درباره این مسائل صحبت می‌کنم، حس می‌کنم به جای زنانی سخن می‌گویم که توان حضور یا بلند کردن صداهایشان را ندارند.»

 

موفقیتی که با پول سنجیده نمی‌شود

برای ندى ماضی، موفقیت نه با شهرت سنجیده می‌شود و نه با درآمد، بلکه با توان تغییر در زندگی دیگران. او می‌گوید: «وقتی یکی از دنبال‌کنندگانم می‌گوید بعد از تماشای یکی از ویدئوهایم رفتار یا نگاهش تغییر کرده، احساس می‌کنم به هدف واقعی رسانه رسیده‌ام.»

او باور دارد که پلتفرم‌های دیجیتال به نیرویی اثرگذار بر تصمیم‌گیران تبدیل شده‌اند. «در پرونده پرداخت حقوق کارمندانی که دستمزدشان متوقف شده بود، کارزارهای آنلاین نقش مهمی در باز شدن این موضوع و رسیدن به نتیجه داشتند.» از نگاه او، این تجربه‌ها نشان می‌دهند که صدای زنان در فضای دیجیتال می‌تواند زمانی که سازمان‌یافته و هدفمند باشد، به تغییر واقعی منجر شود.

 

فرصتی برای بیان آزادانه

از سوی دیگر، دکتر غاده الکادیگی، جراح عروق و فعال مدنی در حوزه آگاهی‌بخشی، معتقد است که پلتفرم‌های دیجیتال به زنان لیبی فرصت بیان آزادانه داده‌اند، دور از محدودیت‌های رسانه‌های رسمی. او می‌گوید: «این فضاها انحصار رسانه‌ای را شکستند و هر زن می‌تواند محتوای خود را بدون اجازه کسی تولید کند.»

با این حال، او تأکید می‌کند که دنیای مجازی همیشه بازتاب واقعی زندگی زنان نیست؛ بسیاری ناچارند محتوای خود را مطابق با عادات و سنت‌ها تنظیم کنند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که زنان فعال در لیبی با آن روبه‌رو هستند، تنمر آنلاین است که آثار روانی عمیقی بر جای می‌گذارد. «بسیاری از زنان پس از دریافت نظرات توهین‌آمیز، حتی وقتی محتوایی هدفمند ارائه می‌دادند، از ظاهر شدن منصرف شدند.» او اشاره می‌کند که ترس از نگاه جامعه باعث می‌شود زنان در گزارش دادن آزارها تردید کنند، زیرا ممکن است رفتارشان زیر سؤال برود یا متهم شوند که خودشان باعث آن شده‌اند.

 

 

حمایت خانواده و قبیله؛ پشتوانه‌ای ضروری

غاده الکادیگی تأکید می‌کند که حمایت خانواده و قبیله نقش مهمی در توانمندسازی زنان دارد: «پدرم همیشه پست‌هایم را به اشتراک می‌گذارد و از من حمایت می‌کند، و این اعتماد زیادی به من می‌دهد.» در مقابل، بسیاری از زنان به محض دریافت یک نظر توهین‌آمیز از ادامه کار بازمی‌مانند، زیرا از واکنش اطرافیان هراس دارند. او معتقد است جامعه هنوز در فضای دیجیتال نسبت به زنان سخت‌گیرتر از مردان است؛ زنی که ظاهر می‌شود مورد انتقاد قرار می‌گیرد در حالی که رفتارهای مشابه مردان نادیده گرفته می‌شود.

در زمینه توانمندسازی زنان برای تعریف مجدد مسائل خود از طریق پلتفرم‌های دیجیتال، به‌ویژه در حوزه سلامت، آموزش و حقوق، او می‌گوید: «در حوزه سلامت که تخصص من است، محتوای آموزشی برای زنان ارائه می‌کنم، چه از طریق ارتباط مستقیم و چه در فضای دیجیتال. بسیاری از مسائل سلامت زنان تنها توسط خود زنان قابل درک است، بنابراین از حساب فیسبوکم استفاده می‌کنم تا این مسائل که شاید روزمره به نظر برسند اما در واقع خطرات جدی سلامت دارند، توضیح دهم.»

غاده حضور دیجیتال خود را برای ارائه دوره‌های آموزشی و فعالیت‌های آگاهی‌بخش نیز به کار می‌گیرد: «این پلتفرم برای من تنها وسیله بیان نیست، بلکه ابزاری برای عمل است.» او هشدار می‌دهد که گاهی از هوش مصنوعی برای تخریب تصویر زنان استفاده می‌شود که امنیت در فضای دیجیتال را کاهش می‌دهد و بر لزوم استفاده آگاهانه از فناوری و جلوگیری از سوءاستفاده تأکید می‌کند.

با وجود همه چالش‌ها، او باور دارد که «شبکه‌های اجتماعی» می‌توانند ابزار تغییر مثبت باشند و به کمپینی که علیه ازدواج دختران خردسال توسط زنان در اینترنت راه‌اندازی شد اشاره می‌کند؛ کمپینی که بحث گسترده‌ای ایجاد کرد و به تعیین حداقل سن ازدواج کمک نمود: «ممکن است قوانین یک شبه تغییر نکنند، اما صدای دیجیتال می‌تواند آب‌های راکد را به حرکت درآورد.»