هدیل عمر

ادلب - ناپایداری و بی‌نظمی‌های امنیتی باعث افزایش چشمگیر قیمت‌ها و آشکار شدن نشانه‌هایی از یک بحران اقتصادی فاجعه‌بار شده است. در این شرایط، بسیاری از آوارگان به گیاه کنگر به عنوان منبع غذایی اصلی برای تأمین نیازهای تغذیه‌ای فرزندان خود اتکا کرده‌اند.

در شهر ادلب واقع در شمال سوریه، با فرا رسیدن فصل بهار، آوارگان بسیاری از وعده‌های غذایی خود را با گیاه کنگر جایگزین کرده‌اند. این گیاه، که به آسانی و بدون هزینه در مزارع روییده و می‌تواند در شرایط فقر، کمبود منابع درآمدی و گرانی موجود، کمی پول صرفه‌جویی کند، به عنوان یک راه حل اقتصادی در برابر تشدید مشکلات و رنج‌های انسانی منطقه به کار رفته است.  

گیاه کنگر، که به نام‌هایی مانند شوک یا شیر شوک شناخته می‌شود، یک گیاه خاردار فصلی با شیره سفید رنگ است. این گیاه، که به نام ماریانا نیز معروف است، دارای گل‌های بنفش بوده و بومی جنوب اروپا و برخی نواحی آسیا است. کنگر به دلیل توانایی رشد در شرایط مختلف، در سرتاسر جهان یافت می‌شود.

خدیجه امینو، زنی در دهه ششم زندگی‌اش، روزانه به مزارع اطراف اردوگاه محل سکونت خود نزدیک شهر کللی در شمال غرب ادلب می‌رود تا گیاه کنگر را جمع‌آوری کند و وعده غذایی ساده و رایگانی برای خانواده‌اش تهیه نماید. این فعالیت در حالی صورت می‌گیرد که خدیجه هیچ‌گونه حمایت، کمک یا منبع درآمدی ندارد، پس از آنکه یکی از فرزندانش در بمباران کشته و دیگری توسط دولت دمشق بازداشت شده است.

خدیجه امینو اظهار می‌دارد که جمع‌آوری گیاه کنگر، هرچند که تنها یک ساعت زمان می‌برد، با خطرات جدی همراه است، از جمله خطر بمباران تصادفی و انفجار مین‌های باقی‌مانده در زمین که هنوز منفجر نشده‌اند. با این وجود، او به دلیل اینکه کنگر در فصل بهار تنها منبع غذایی قابل دسترس است و در شرایط کنونی گرانی و کمبود شغل، خطرات را به جان می‌خرد. علاوه بر این، کنگر نیاز به مقدار زیادی هیزم برای پخت ندارد، که این امر به کاهش بار فقر و گرسنگی در بین ساکنان اردوگاه کمک می‌کند.

پس از جدا کردن خارهای کنگر، که باعث ایجاد خراش و زخم‌هایی بر روی دستان خدیجه امینو می‌شود، وی این گیاه را با افزودن کمی روغن زیتون، پیاز و نمک بر روی آتش هیزم می‌پزد. خدیجه با این کار وعده غذایی مغذی و ارزان‌قیمتی را برای خانواده‌اش آماده می‌کند و بخشی از آن را نیز به عنوان هدیه به همسایگان خود ارائه می‌دهد.

وعده غذایی کنگر برای بسیاری از خانواده‌ها در شهر ادلب، از جمله خانواده سمیره حلیب، ٣۵ ساله، به عنوان یک راه‌حل اقتصادی مهم ظاهر شده است. سمیره، که مسئولیت تأمین معاش خود و چهار فرزندش را بر عهده دارد، با استفاده از این گیاه به کاهش هزینه‌های زندگی در میان مشکلات ناشی از فقر و آوارگی پس از درگذشت همسرش بر اثر بیماری صعب‌العلاج و نبود دسترسی به درمان مناسب، می‌پردازد.

سمیره حلیب، ساکن شهر قاح در شمال ادلب، کنگر را از مزارع و بیابان‌های اطراف اردوگاه جمع‌آوری می‌کند. او این گیاه را به عنوان یکی از مهم‌ترین علف‌های هرز می‌شناسد که نه تنها عطر و طعم مطبوعی دارد بلکه به دلیل دسترسی آسان و فراوانی آن در فصول بهار و تابستان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

سمیره حلیب بر این نکته تأکید می‌کند که حتی ارزان‌ترین انواع مواد غذایی نیز برای وی هزینه‌بردار است. این امر به دلیل عدم اشتغال و فقدان هرگونه منبع درآمد و فرصت شغلی مناسب برای وی و فرزندانش می‌باشد. بنابراین، وضعیت بسیار نامطلوب اقتصادی سمیره حلیب، او را ناگزیر به استفاده از علف‌های هرز و گیاهان وحشی، از قبیل کنگر، برای تأمین وعده‌های غذایی مغذی و ارزان برای خانواده اش کرده است.

با وجود فواید فراوان این غذای گیاهی، اما حسام  ١٠ ساله آن را به عنوان یکی از وعده‌های مورد علاقه‌اش نمی‌داند، او خواهان مصرف انواع دیگری از غذاها از جمله «گوشت» است و می‌گوید: از زمان رشد علف‌های هرز و گیاهان وحشی، مادرم دست از جمع‌آوری و پخت روزانه تقریباً کنگر برنداشته، تا جایی که این غذا به یک وعده اصلی در سفره ما تبدیل شده است. من از عادت به غذاهای خاص خسته شده‌ام و آرزو دارم که گوشت و سبزیجاتی که در چادرمان از مدت‌ها پیش پخته نشده‌اند را میل کنم.

رولا کامل، کارشناس تغذیه ٣٩ ساله، در مورد فواید پزشکی کنگر گفت که «این گیاه نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی، حفظ سلامت قلب، دستگاه گوارش و عصبی، پاکسازی کبد از مواد زاید و سموم و تجدید سلول‌ها دارد، همچنین از خطر ابتلا به سرطان محافظت کرده و در کنترل سطح قند خون نیز مؤثر است.»

در گزارشی، برنامه جهانی غذا اعلام کرد که سه نفر از هر پنج نفر در سوریه از «ناامنی غذایی» رنج می‌برند، پس از افزایش مداوم قیمت مواد غذایی و تنزل وضعیت اقتصادی در بیشتر مناطق کشور، تا جایی که میزان فقر بر اساس گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد به ٩٠ درصد از سوریان رسیده است.