سروشا آمین

مرکز خبر- نگاه ابزاری به زنان خواه در حوزەی فرهنگ و خواه از بعد حقوقی، مهمترین چالش موقعیت زنان، بویژه زنانی کە ازدواج ناموفقی داشتەاند، است. این پدیده تالی‌ حلقه‌های تودرتوی زنجیرەای از نگرش و کارکردهای کهن نسبت بە موقعیت زنان است کە هنوز نیز ادامە دارد. بی تردید علاوە بر بحث آموزش و تغییر نگرش‌ها ، گسترش خواسته یا ناخواسته میزان طلاق در جامعه، اشتغال و افزایش میزان آگاهی زنان از حقوق خود، افزایش مشکلات اقتصادی و نابسامانی در خانوادەها، تغییر قوانین و نگاه قانون گذار به مسئله و نقش و کارایی دولت در دفاع از حقوق یک زن خواه مجرد، متأهل و مطلقه از دیگر ساز و کارهای مهم تغییر این وضعیت و کالایی شدن موقعیت زن در جامعه است.

 

زنان و نگاه ابزاری در تمدن‌های قدیم

براساس برخی روایات اثبات نشدە در شبه جزیره عرب، زن مایه ننگ خانواده بوده است و اگر زنی فرزند اولش دختر بود قدمش را نامبارک دانسته و مادر نوزاد را شکنجه و ملامت می‌کردند ، بعضا دختران را زنده به گور کرده و یا به عنوان کالا برای برده داری خرید و فروش می کردند و آنها را به خدمت می‌گرفتند.

در مصر قدیم وقتی آب رود نیل کم می‌شد ، دختر آراسته‌ای را به عنوان عروس در رود می‌انداختند و به نیل پیشکش می‌کردند تا آب نیل زیاد شود. مصری‌ها اعتقادی به حشر و نشر زنان نداشتند، در کنار جسد مومیایی زن‌ها ظرف عسل نمی‌گذاشتند ولی در کنار جسد مومیایی مردها ظرف عسل می‌گذاشتند زیرا معتقد بودند که روح مرد برمی‌گردد، اما روح زن برنمی‌گردد.

در هندوستان بعد از فوت مرد، همسرش را نیز در کنار جسد او می‌سوزاندند تا مایەی بدنامی نشود. در چین نیز بعد از فوت مرد، همسرش را نیز با وی می‌سوزاندند تا روح مرد تنها نباشد.

در مجلس یونان مدت‌ها بحث کردند تا ببینند زن حیوان است یا انسان، که بعد‌ها به این نتیجه رسیدند که زن موجودی است نیمه انسان و نیمه حیوان. همچنین در یونان باستان اندیشە ورانی بودند که می‌گفتند زن از سلالەی شیطان است.

یک سری از عالمان ایرانی نیز معتقد بودند کە زن حیوانی در ظاهر انسان است برای استفاده مرد. آنها زن ها را به عنوان حیوان و ابزاری می‌دیدند که برای استفاده مرد‌ها آفریده شده‌اند.

 

نگاه ابزاری سرمایه‌داری به زن اوج تحقیر زن است

آن چیزی که در شرایط فعلی دنیای مدرن در حوزەی زنان وجود دارد، محصول نظام سرمایه‌داری است؛ که سالیان سال بعد از دوره رنسانس در در دنیا شکل گرفته است. با روی کار آمدن نظام سرمایه‌داری و شکل گیری بورژوازی با توجه به اینکه صنعتی شدن ملزومات خودش را داشت و برای جذب سرمایه لازم بود تا ابزارهایی را فراهم کنند؛ در نتیجەی این فرآیند، نگاه دنیای مدرن به زن به نگاه ابزاری برای جذب سرمایه تبدیل شد و این رویکرد ایجاد شد که برای سود و سرمایه بیشتر باید بتوانیم تمام اجزای جامعه را دخیل کنیم. اما این ورود ملزوماتی را می‌طلبید، که یکی از آن‌ها ایجاد هویتی جدید برای زن بود. در دنیای مدرن نیاز داشتند تا از زن در بازار به عنوان جذب سرمایه استفاده کنند. بر این اساس جاذبه‌های ظاهری و جنسی او اولین مواردی بود کە مورد توجە قرار گرفت.

در نظام سرمایه‌داری ما با کالا مواجهیم و با افزایش فروش کالا، این نظام قوی‌تر شده و رو به رشد می‌گذارد؛ هرقدر بازارها قوی‌تر شود، نظام سرمایه‌داری قوی تر و هرقدر تقاضا بیشتر، امکان ایجاد عرضه بیشتر می‌شود. برای تداوم این زنجیره، نظام سرمایه‌داری نیازمند تبلیغ بیشتر و مؤثرتر بود و برای این منظور از جذابیت‌های جنسی زنان بهرە برد.

از سوی دیگر برای تقویت مصرف و بازار عرضه و هماهنگ کردن تعادل بازار عرضه و تقاضا نیاز داشت تا احساس خلأیی را برای مصرف کالاهای مصرفی در جامعه ایجاد کند. بدین منظور از طریق رسانه تلاش کرد تا با تغییر فرهنگ مصرف در جامعه، فضای مصرف‌گرایی را شکل دهد؛ بدین شکل که مردم فکر کنند برای داشتن زندگی شادتر باید بیشتر مصرف کنند، بنابراین شرایطی شکل گرفت تا زن‌ها به سمت مصرف گرایی بی رویه گرایش پیدا کنند و از خودشان نیز برای تبلیغ همین محصولات استفاده کردند.

 

نگاه شیء وار به زن و ملامت وی به عنوان قربانی

ملامت زنان برای تجاوز جنسی به آنان دیدگاهی منفرد و منحصر به فرد در جامعه اسلامی نیست و نه تنها در میان هیئت حاکمه، بلکه در میان اقشاری از جامعه رواج دارد. اقتدار گرایان مرد سالار و اسلام گرایان مدافعان جدی این دیدگاه هستند که امروز قدرت و رسانه‌ها و کنترل فضای عمومی را در ایران در اختیار دارند.

 

جابەجایی مجرم و قربانی

اگر بر این باور باشیم که جرمی در یک تجاوز جنسی واقع شده کدام یک مجرم است؟ متجاوز، قربانی، کلیت جامعه یا حکومت؟ دیدگاه فوق می‌گوید که آراسته بودن یک زن یا حتی باز بودن او برای گفت‌وگو یا رقص وی زمینه ساز تجاوز است.

بدین ترتیب زنانی که مورد تجاوز به عنف قرار گرفتەاند به جای متجاوزان یا جامعه و دولت، مورد ملامت و اتهام قرار می‌گیرند. کسانی که چنین می‌کنند اگر در مقام مسئولیت امنیتی و انتظامی جامعه باشند، تنها پیش زمینه ذهنی یک جامعه مرد سالار و ضد زن را منعکس می‌کنند.

 

زن، شیء:

علت اصلی ملامت قربانی تجاوز به عنوان مجرم، نگاه شیء وار به زن در چنین جامعەای است. در این نگاه اسلام گرایان، قائلان به شریعت و غیرت مداران سنتی بیشترین سهم را دارا هستند. آن‌ها زن را مایملاک مرد می‌دانند که اگر در معرض دید عمومی قرار بگیرد ممکن است مورد طمع قرار گیرد.

اسلام گرایان جامعه غرب را که حقوق زن و مرد در آن مساوی است و هیچ زنی را به عنوان مایملاک مرد نمی‌دانند و به شدت در مقابل هتک حرمت به زنان حساس هستند به نگاه کالا وار به زن متهم می‌کند؛ اما خود که زن را کالای جنسی مرد، جزء مایملاک مرد، ماشین تولید مثل مرد و خدمتکار خانه می‌دانند دارای نگاه ارزشی به زن معرفی می‌کنند.

شریعت مداران، بی حجابی یا حجاب اختیاری زنان و حضور آنان در همەی عرصەهای اجتماعی را نشانەی کالایی شدن زنان در جوامع غربی معرفی می‌کنند، در حالی که توجیه تجاوز به زنان و مقصر دانستن آنان در این مورد بیشتر نمایانگر نگاه کالایی به زن است.

 

خشونت علیه زنان در دنیای فشن و استفاده ابزاری از آن‌ها

زنان حدود ۸۰ درصد از نیروی کار جهانی در صنعت مد و فشن را تشکیل می‌دهند و مخاطب اصلی این صنعت نیز هستند.

در حالی که خشونت و ابزار انگاری زنان در این صنعت بسیار رایج است. مد صنعتی است که زنان در آن رشد می‌کنند؛ با این حال باید توجه کنند زمانی که در صنعت مد قرار می‌گیرند، باید قربانی برنامەهای این صنعت نیز بشوند.

 

دردناک ترین خشونت نسبت به زنان در کارخانەهای پوشاک

قطعا زنی که فقر سراسر وجودش را احاطه کرده باشد، هرکاری می کند تا مایحتاج زندگی را برای فرزندش فراهم کند؛ زنانی که در کف کارخانه با ترس و ناامیدی هر روز با محو شدن مرز بین عزت نفس و کارشان، دست و پنجه نرم می‌کنند.

کشورهای آسیایی چون: بنگلادش، کامبوج، هند و ویتنام که بازار تولید برندهای مطرح دنیا هستند به خاطر دستمزد خیلی ناچیز(حدود ۶ پوند در روز) از زنان استفاده ابزاری می‌کنند. زنان مجبور هستند بدون هیچ آموزش مهارتی در شرایط غیر استاندارد از نظر ایمنی، در ساعات کار زیاد بدون حقوق کافی کار کنند.

 

حرفه مدلینگ، آغاز خشونت بر زنان زیبا و جوان

صنعت مدلینگ آنقدرها هم پر زرق و برق نیست. مدل‌ها اغلب در طول زندگی حرفەای خود مورد استثمار و خشونت جنسی قرار می‌گیرند و مانند کالایی با آنها رفتار می‌شود که حق هیچ اظهارنظری در مورد خود و اندام خود ندارند. این موضوع از زمان آغاز نمایش مد به شکل تبلیغاتی مطرح بوده است. البته در صنعت مد یکی از ارکان اصلی برای فروش بیشتر محصولاتشان، شغل مدلینگ است. درعین حال زخم‌های دردناک و بی صدای زنان در آن پنهان شده است.

زنانی که با آن‌ ها به صورت اشیایی زیبا برخورد می‌شود و بی خبر از اینکه اصلا قرار نیست در این حرفه قرار بگیرند؛ تنها با وعده مدلینگ شدن به اروپا انتقال می‌یابند، اما در همان فرودگاه به عنوان ابزار جنسی به افراد قدرتمند فروخته می‌شوند.

همچنین مدل‌هایی که برای کار و برگزیده شدن وارد آژانس مدلینگ می‌شوند برای انتخاب شدن تمام اعضای بدن آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد. آن ها بی خبر از نیت پلید، تن به چنین کاری می‌دهند و فقط به هرچه گفته می‌شود عمل می‌کنند.

تغییرات ناگهانی ظاهری برای پروژەهای فیلم برداری و رژیمههای سنگین که در نهایت باعث آسیب رساندن به آن‌ها می‌شود از جمله خشونت‌هایی است که در این حرفه رواج دارد؛ به طور مثال مدلی که در سر یک پروژه کاری بدون اطلاع قبلی موهایش را بدون رضایت وی کوتاه می‌کنند و حرفی نمی‌تواند بزند، در عین حال با دلی غمگین باید به ژست گرفتن ادامه دهد.

 

استفاده ابزاری از زنان و در مقابل ایجاد پویشی به عنوان

(Women not objects)

برای اقزایش تقاضا راهکارهای مختلفی را می‌توان در پیش گرفت. تبلیغات، یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین راهکارهای افزایش تقاضا است. تبلیغات به منظور ترغیب مشتریان برای مصرف کالا یا خدمات مورد نظر انجام می‌شود و روش‌های مختلفی دارد. اما روش بدیهی که امروز در جهان گسترش یافته، استفاده از زنان و جاذبه‌های جنسی آنان برای تبلیغات کالاهاست.

در پی گسترش این اقدام و استفاده ابزاری از زنان در این تبلیغات جمعی از فعالان مردمی به مخالفت با این عمل برخاستند. این افراد با شعار( زن، وسیله و کالا نیست) women not objects  و با راه اندازی پویش‌های مردمی در پی جلوگیری از گسترش استفاده ابزاری از زنان در جهان هستند.

 

این جنبش اهداف خود را این گونه بیان کردند:

_ پایان دادن به رفتار و نگرش ابزاری به انسان‌ها.

_ پایان دادن به آسیب‌هایی که این رفتار در پی دارد.

_ پایان دادن این نکته به زنان که ارزش آن‌ها به وزن، ظاهر و چهره و اعضای بدنشان نیست. ارزش آن‌ها به این است که چه کسی هستند، چه حرفی برای گفتن دارند و چه کاری می‌توانند انجام دهند.

_ حمایت از برند‌هایی که به زن‌ها قدرت می‌دهد و منافعی برای آن‌ها دارد.

_ الهام بخشیدن به دنیا برای یافتن راهی بهتر.

جامعه مرد سالار، شخصیت زن را آن چنان تضعیف و لگد مال کرده که امروزه از زنان در پشت ویترین‌های مغازەها برای اجاره و خرید و فروش برای تمتع جنسی استفاده می‌کنند و از آن‌ها با عنوان یک کالای تبلیغاتی در تلویزیون و شوهای لباس و... بهرەکشی می‌کنند.

نگاه ابزاری به زنان آن‌ها را وادار به کارهای خطرناک برای حفظ ظاهر خود با توجه به معیارهای دنیای مدرن می‌کند. بعضا دست به عمل‌های زیبایی خطرناک مانند تزریق ژل و پیکر تراشی برای تبدیل شدن به عروسک مورد نظر دنیای مدرن می‌کنند.

حتی در بسیاری از شرکت‌ها برای استخدام زن به عنوان منشی یا هر پست دیگری اولین یا شاید مهمترین گزینه جذابیت‌های وی باشد، این نگاه ابزاری به زنان ، باعث می‌شود که آن‌ها همیشه در تلاش برای حفظ ظاهر خود باشند تا از این غافله عقب نمانند غافل از اینکه خود واقعی خودشان را از دست می‌دهند. زیبایی و آراستگی زنان در هیچ شرایطی اشتباه نیست اما اینکه ناخواسته وارد بازی دنیای مد بشوند باعث زخم‌های عمیقی در روح و جان خود می‌شوند.