حنان حارت

مراکش- مبارزه زنان فکیک ریشه‌ای دیرینه دارد که به دوران استعمار فرانسه در مراکش می‌رسد. در آن زمان‌ها، زنان با بە خطر انداختن جان خود، به انتقال سلاح از یک منطقه به منطقه دیگر مبادرت ورزیده و در مقاومت مسلحانه مشارکت داشتند. مشارکت آنان در این جنبش نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک آب برای آنان و نقش حیاتی آن در زندگی‌شان است. این زنان هستند که بار و پیامدهای خصوصی‌سازی را بر دوش می‌کشند. این مطالب توسط فاطمه قدی، عضو هماهنگی محلی برای حمایت از مسائل فکیک، در گفت‌وگو با خبرگزاری ما بیان شده است.

 

چه دلایلی باعث شد که فاطمه قدی و دیگر زنان فکیک در «جنبش آب» شرکت کنند؟

ماهیت «زنانه» این جنبش به علل تاریخی مرتبط می‌شود که به چند دوره‌ی تاریخی ارتباط دارد، به ویژه در دوران استعمار فرانسه که زنان این منطقه در کنار مردان علیه تفاوت‌های آموزشی در دهه ١٩۴٠ میلادی ایستادگی کردند. در آن زمان، مبارزان ضد استعمار موفق به احداث یک مدرسه آزاد در مقابل یک مدرسه فرانسوی شدند، که در آن مشارکت زنان نقشی بسیار حیاتی و پرخطر داشت. زنان با تأمین و ارسال مواد غذایی برای مردان، حمایت خود را از این تلاش‌ها نشان دادند، تا آنجا که برخی از آنان دستگیر شدند. آنان از جمله نخستین افرادی بودند که در ساخت این مدرسه و برگزاری کلاس‌های درس فعالیت کردند و به عنوان اولین معلمان، در مبارزه با بیسوادی در میان زنان و رفع ذهنیت مردسالارانه از طریق حضور در کلاس‌های درس به همراه مردان نقش‌آفرینی کردند.

در دهه ١٩۶٠، در چارچوب تظاهرات مردمی علیه سیاست‌های دولتی، و در دهه ١٩٧٠، در جریان «سال‌های گلوله باران»، زنان در معرض جدی‌ترین نقض‌های حقوق بشر قرار گرفتند، که شامل ضرب و شتم و بازداشت می‌شد. تمامی این وقایع بیانگر اصرار و پافشاری آنها بر کار مستمر برای حل مسائل کشورشان است.

علاوه بر این، در شهر فکیک، جمعیت زنان بیش از ۶٠ درصد را تشکیل می‌دهد که این موضوع سبب بر هم خوردن ساختار جمعیتی شده است. این تغییرات جمعیتی به دلیل مهاجرت داخلی و خارجی مردان است که در پی کمبود زیرساخت‌هایی نظیر کارخانه‌ها و شرکت‌ها در این شهر صورت گرفته است.

 

چرا زنان فکیک در طول اعتراضات لباس حایک را به تن کردند؟

حایک، لباس سنتی  زنان فکیکی، به عنوان نمادی از حفظ ارزش‌ها، پاکی، صلح، همزیستی مسالمت‌آمیز و وفاداری به سرزمین شناخته می‌شود. ادامه «جنبش آب» معطوف به الزام دفتر مدیریت جامعه محلی برای خروج از گروه جوامع شرقی توزیع و پایبندی به خصوصیات نظام واحه‌ای طبق قانون ٨٣.٢١ است؛ نظامی که بر کشاورزی متکی بوده و در رده‌بندی اکوسیستم‌های شکننده جهانی قرار می‌گیرد. اختلال در این نظام منجر به مهاجرت اجباری ساکنان می‌شود، زیرا با از بین رفتن معیشت روزانه و تغییر شکل واحه از طریق خشک شدن چشمه‌های آن روبه‌رو هستند.

 

زنان فکیک علیه تصمیم خصوصی سازی بخش آب اعتراض می کنند. این تصمیم چگونه بر زندگی آنها تأثیر می گذارد؟

این تصمیم تأثیرات منفی بر منابع آبی واحه خواهد داشت، زیرا آب به عنوان عنصری حیاتی برای ساکنان واحه شناخته می‌شود و عدم دسترسی به آن، تمامی ارکان زندگی را در این منطقه به خطر می‌اندازد. آب به عنوان میراثی مشترک، باید بدون استثنا برای تمامی افراد قابل دسترس باشد و نباید به عنوان کالایی برای فروش تلقی گردد. با خصوصی‌سازی این بخش، استخراج بی‌رویه سفره‌های آب زیرزمینی افزایش خواهد یافت، زیرا شرکت منطقه‌ای که این امتیاز را به دست آورده است، متعهد به کسب سود بوده و توجهی به ویژگی‌های خاص واحه و حقوق مربوط به آب آن ندارد. این در حالی است که سیستم آبیاری موجود در واحه بر پایه‌ی استفاده‌ی بهینه از آب و مدیریت آن براساس شرایط اقلیمی استوار است، به گونه‌ای که این سیستم به عنوان یک سیستم کشاورزی تراثی و هوشمند جهانی توسط سازمان خواربار و کشاورزی طبقه‌بندی شده است.

از دیرباز، مسئولیت انتقال آب از چشمه‌های فکیک با استفاده از ظروف سفالی بر دوش زنان بوده است. آنها با تدبیر و عقلانیت، مصرف آب را بر اساس نیازهای روزانه خود مدیریت می‌کردند، زیرا به عنوان بیشترین استفاده‌کنندگان از این منبع حیاتی، آگاهی دقیقی از اهمیت آب در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی خود داشتند.

انتقال آب به خانه‌ها از طریق جویبارها و مخازن آبی که به روش تویزه ساخته شده بودند، صورت می‌گرفت. زنان در مدیریت مصرف آب به صورت جمعی با سایر زنان محله همکاری داشتند، تا آب از طریق لوله‌کشی بهداشتی و شیرآلات به خانه‌ها برسد. علاوه بر این، زنان برای تأمین بهداشت شخصی و شستشوی لباس‌ها از حمام‌های عمومی استفاده می‌کردند که این مکان‌ها به عنوان محلی برای ارتباط و سرگرمی آنها نیز عمل می‌کرد.

 

آیا مقامات ذیربط به صدای زنان و مردان فکیک که در تلاش برای حفظ آب واحه و سیستم آبیاری هستند، گوش فرا خواهند داد؟

علی‌رغم اصول مشارکت دموکراتیک شهروندان که قانون اساسی مراکش بر مساهمت آنان در مدیریت سیاست‌های محلی تاکید دارد، مقامات ذیربط از شنیدن صدای جنبش اجتماعی آب امتناع ورزیده‌اند. با برقراری قیمومیت بر دفتر مدیریت شورای محلی و اعمال تصمیم پیوستن به گروه شوراها، سیاستی را اتخاذ کرده‌اند که برخلاف رای مخالف اعلام شده در نشست فوق‌العاده اول است. این اقدامات بدون مراجعه به ساکنان فکیک صورت گرفته است، که آب را به عنوان یک حق جمعی به ارث برده‌اند.

مقامات ذیربط، مشاوران شهری را به همراه برخی اعضای هماهنگی محلی فراخوانده‌اند تا با تشریح قانون تنظیم‌کننده تاسیس شرکت‌های چندمنظوره، نگرانی‌های اهالی را برطرف سازند و آنها را به توقف «جنبش آب» متقاعد کنند. این توضیحات از دیدگاه مقامات که کاملاً با دیدگاه ساکنان فکیک متفاوت است، ارائه می‌شود. ساکنان خواستار رعایت ویژگی‌های واحه از طریق حفظ و ارزش‌گذاری منابع آبی و حفظ سیستم منحصربه‌فرد آبیاری جهانی هستند.

در همین راستا، ساکنان تأکید کرده‌اند که این دیدار نتیجه‌ای تازه به همراه نداشته است. علاوه بر این، چندین استدلال متقلبانه در مورد مدیریت بخش آب توسط شورا و در غیاب یک مطالعه علمی مطرح شده است که تلاش دارد تا کارکرد بی‌طرفانه شوراهای پیشین را، که با مدیریت مستقیم و بدون تبعیض بخش شناخته شده بودند، نادیده بگیرد.