حنان حارت

مراکش - در دنیایی که با شتاب به سمت دیجیتالی شدن و هوش مصنوعی پیش می‌رود، زنان در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با چالش‌های بزرگی برای اثبات جایگاه خود در این عرصه روبرو هستند.

گرچه برخی کشورها در زمینه حضور زنان در بخش‌های فناوری پیشرفت‌هایی داشته‌اند، اما همچنان کلیشه‌ها و نگرش‌های مردسالارانه، به‌ویژه در حوزه‌های علمی پیشرفته، بر حضور آنان سایه افکنده است.

بر اساس گزارش مجمع اقتصادی جهانی در سال ۲۰۲۴، زنان تنها ۲۲ درصد از نیروی کار در حوزه هوش مصنوعی جهان را تشکیل می‌دهند. در شمال آفریقا، با وجود افزایش ورود زنان به آموزش عالی در برخی کشورها، نسبت حضور آنها در زمینه‌های فناوری همچنان کمتر از ۱۵ درصد است. در مراکش نیز، طبق آمارهای غیررسمی، سهم زنان در بخش فناوری پیشرفته از ۱۰ درصد فراتر نمی‌رود که نشان‌دهنده تداوم شکاف دیجیتالی جنسیتی است.

در مقابل، گزارشی از سازمان ملل متحد نشان می‌دهد ۷۰ درصد زنان منطقه با نوعی خشونت دیجیتالی، اعم از تهدیدهای اینترنتی یا تخریب وجهه با استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی، مواجه شده‌اند. این آمار، بُعد دیگری از چالش‌های پیش روی زنان در عصر دیجیتال را آشکار می‌سازد.

 

زن مراکشی در قلب تحول فناوری

فاطمه رومات، رئیس مؤسسه بین‌المللی تحقیقات علمی، بر نقش کلیدی زنان مراکشی در انقلاب دیجیتال تأکید می‌کند و معتقد است توانمندسازی تنها به هدایت زنان به سوی تحصیل در حوزه فناوری محدود نمی‌شود، بلکه نیازمند تغییر در سیاست‌های عمومی و رویه‌های اجتماعی بازدارنده است.

فاطمه رومات می‌گوید: «علاقه من به هوش مصنوعی از سال ۱۹۹۶ آغاز شد، زمانی که این موضوع در محافل دانشگاهی تازگی داشت. پژوهش‌های من درباره تأثیر فناوری بر توسعه، مرا بیش از پیش متقاعد کرد که فناوری صرفاً یک ابزار نیست، بلکه عاملی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به آینده جوامع است.»

 

هوش مصنوعی؛ میان فرصت‌ها و مخاطرات

به گفته فاطمه رومات، هوش مصنوعی امروزه رکنی اساسی در حوزه‌های گوناگون، از امنیت سایبری تا توسعه پایدار است. او ضمن اشاره به فرصت‌های شغلی که این فناوری برای زنان فراهم می‌کند، نسبت به خطراتی مانند تعصبات الگوریتمی که می‌تواند به بازتولید تبعیض علیه زنان بینجامد، هشدار می‌دهد. به گفته او، بسیاری از سیستم‌های هوشمند مورد استفاده شرکت‌های بزرگ استخدامی، ممکن است دارای تعصبات ناخواسته‌ای باشند که زنان را از دستیابی به جایگاه‌های مدیریتی محروم می‌کند.

او با اشاره به ناتوانی سیستم‌های هوش مصنوعی در شناسایی صحیح چهره‌های سرشناسی چون میشل اوباما و اپرا وینفری، این مشکل را ناشی از کمبود تنوع در پایگاه‌های داده‌ای می‌داند که این سیستم‌ها بر آنها متکی هستند.

 

خشونت دیجیتال؛ تهدیدی جدید برای زنان

علاوه بر چالش‌های حرفه‌ای، زنان با خطر خشونت دیجیتال نیز روبرو هستند که با پیشرفت فناوری‌های هوش مصنوعی گسترده‌تر شده است. فاطمه رومات اشاره می‌کند که زنان روزنامه‌نگار و مجری در جهان عرب به‌طور فزاینده‌ای هدف کمپین‌های تخریب آنلاین قرار می‌گیرند که با استفاده از فناوری دیپ‌فیک، تصاویر و ویدیوهای آنها را برای انتشار محتوای توهین‌آمیز دستکاری می‌کنند.

او می‌افزاید: «این پدیده نیاز به توسعه فناوری‌هایی را آشکار می‌کند که قادر به کشف محتوای جعلی و محافظت از زنان در برابر این نوع جدید خشونت باشند.»

 

تکنولوژی در خدمت زنان؛ حمایت نوین از قربانیان

در مواجهه با این چالش‌ها، فاطمه رومات معتقد است که انجمن‌های زنان و مراکز مشاوره می‌توانند از فناوری‌های نوین برای کاهش بار مسئولیت زنان بهره ببرند، به‌ویژه در ارائه شواهد موارد خشونت. او توضیح می‌دهد: «سیستم‌های پیشرفته هوش مصنوعی اکنون قادر به تحلیل داده‌ها و شناسایی الگوهایی هستند که به خشونت خانگی اشاره دارند و این امر دسترسی قربانیان به حمایت و کمک را تسهیل می‌کند.»

او تأکید می‌کند که علی‌رغم چالش‌ها، توانمندسازی زنان در حوزه فناوری تنها به مهارت‌های فنی محدود نمی‌شود، بلکه نبردی در سطح سیاست‌ها و راهبردهای ملی است: «بدون چشم‌انداز روشن و ادغام رویکرد جنسیتی در قانون‌گذاری، شکاف جنسیتی همچنان باقی خواهد ماند.»

فاطمه رومات خواستار آموزش زنان از مراحل اولیه تحصیلی و گنجاندن برنامه‌های درسی نوین منطبق با تحولات دیجیتال است. او همچنین بر ضرورت حمایت از زنان پیشرو در فناوری تأکید می‌کند، نه فقط به عنوان برنامه‌نویس یا مهندس، بلکه به عنوان سیاست‌گذارانی که قادر به بازسازی چشم‌انداز فناوری در منطقه هستند.

او در پایان می‌گوید: «باید درک کنیم که فناوری بی‌طرف نیست. اگر ما بخشی از طراحی آن نباشیم، ممکن است به ابزاری دیگر برای طرد ما تبدیل شود. آینده دیجیتال است و ما باید اطمینان حاصل کنیم که برای همه فراگیر باشد.»