بازداشت و تجاوز؛ تداوم نقض حقوق زنان در سودان
زنان سودانی در مناطق درگیری از نبود امنیت رنج می‌برند و با خطر شکنجه، آوارگی، تجاوز و قتل روبه‌رو هستند، در حالی که همیشه در بیم آن به سر می‌برند که در هر لحظه چه سرنوشتی در انتظارشان است.
میرفت عبدالقادر
سودان- زندگی بیشتر زنان در سودان از زمان آغاز درگیری از ١۵ آوریل ۲۰۲۳ میان ارتش سودان و نیروهای «پشتیبانی سریع»، با ربایش، بازداشت و تجاوز گره خورده است. زنان سودانی با انواع گوناگون نقض حقوق، از جمله آوارگی اجباری تا تعرضات جنسی و خشونت مبتنی بر جنسیت مواجه هستند. براساس گزارش‌های سازمان ملل، موارد تجاوز و تعرض جنسی به زنان از آغاز درگیری تاکنون حدود ۲۸۰ درصد افزایش یافته است.
ربودن زنان؛ نخستین تاکتیک
شهر خارطرم، پایتخت سودان، طی دو سال و نیم از آغاز جنگ، شاهد نقض‌های هولناک علیه زنان بوده است. شمار زیادی از آنان بازداشت و به اجبار در حبس نگه داشته شدند. نیروهای پشتیبانی سریع، ربایش و تجاوز به زنان را به‌عنوان ابزاری برای فشار بر غیرنظامیان به کار گرفتند تا آن‌ها را وادار به ترک خانه‌هایشان کنند؛ خانه‌هایی که سپس به پادگان‌های نظامی برای انبار سلاح و صحنه انواع دیگر نقض‌ها تبدیل شد.
خبرگزاری ما با یکی از قربانیان آدم‌ربایی، تجاوز و شکنجه دیدار کرد؛ او چهار ماه پیاپی در بازداشتگاه‌های نیروهای «پشتیبانی سریع» زندانی بود. مانند بسیاری از قربانیان دیگر، او ترجیح داد نامش فاش نشود و روایتش را به صدای دوستش بیان کند، زیرا از ننگ اجتماعی‌ای که می‌تواند تا پایان عمر همچون یک مجرم و نه یک قربانی دنبالش کند، هراس داشت.
منیره موسی احمد، عضو جنبش زنان در سودان (الحركة النسوية في السودان)، داستان زندگی این زن قربانی را چنین بازگو می‌کند: «این زن به همراه چندین زن دیگر، چند روز پس از آغاز جنگ، در مسیر آوارگی به سمت ایالت شمالی، توسط نیروهای پشتیبانی سریع متوقف و ربوده شدند. چشم‌هایشان بسته شد و به مکانی نامعلوم برده شدند. آن‌ها به مدت چهار ماه در بازداشت بودند؛ در این مدت به بردگی گرفته شدند و هر روز بارها مورد تجاوز قرار گرفتند که نتیجه‌اش باردار شدن او و شماری از زنان دیگر بود.»
منیره احمد به نقل از قربانی افزود: هنگام ورود به بازداشتگاه با زنانی روبه‌رو شدند که چند روز پیش از آغاز جنگ ربوده و در همان زندان‌ها حبس شده بودند. پس از چهار ماه، ارتش سودان توانست منطقه‌ای را که زنان در آن بازداشت بودند بازپس گیرد، و آن‌ها از بازداشتگاه آزاد شدند. در آن زمان دریافتند که همه این مدت در داخل خارطوم زندانی بوده‌اند.
او می‌گوید: «زنان همواره سنگین‌ترین بهای جنگ را می‌پردازند. از همین رو جنبش زنان شعار نه به جنگ را برگزید و از همان آغاز از هیچ‌یک از طرفین جنگ حمایت نکرد، زیرا جنگ پدیده‌ای منفور است و نباید مورد حمایت قرار گیرد.»
بازداشتگاه‌های مخفی و بازارهای خرید و فروش و بردگی در غرب سودان
هاله الکارب، مدیر منطقه‌ای «ابتکار راهبردی زنان شاخ آفریقا» (صیحه)، در گفتگو با خبرگزاری ما تأکید کرد که شمار زیادی از زنان در مناطق الصالحه، سوبا شرق، جبل اولیا و دیگر نقاط مرکزی خارطوم در بازداشتگاه‌هایی زندانی بودند که در آنجا مورد بردگی و شکنجه قرار می‌گرفتند.
در طول مدت جنگ در پایتخت، خانواده‌های بسیاری خبر از ناپدید شدن اجباری زنان دادند، و با گسترش درگیری و رسیدن آن به ایالت‌های مختلف، آمار زنان مفقود و ربوده‌شده همچنان رو به افزایش است. براساس گزارش سازمان‌های محلی و بین‌المللی در دارفور بازاری وجود دارد که در آن زنان ربوده‌شده از ایالت‌های مرکزی سودان خرید و فروش می‌شوند.
هاله الکارب افزود: گزارش‌های ابتکار «صیحه» نیز ربایش زنان و نگه داشتن آن‌ها به عنوان گروگان در مناطق مختلف سودان و دارفور را تأیید کرده است. او توضیح داد که شاهدان عینی در الفاشر (شمال دارفور) به آن‌ها گفته‌اند که نیروهای پشتیبانی سریع شمار زیادی از زنان و دختران خردسال را در بازداشتگاه‌هایی در منطقه دارالسلام و ساختمان‌های «تدارکات پزشکی» در الفاشر زندانی کرده‌اند. در شهر نیالا (جنوب دارفور) نیز زنانی در بازداشت به سر می‌برند. همچنین «دیده‌بان حقوق بشر شمال دارفور» با انتشار گزارشی در ماه آگوست جاری اعلام کرد که نیروهای پشتیبانی سریع ده‌ها زن را در مکان‌هایی که به‌عنوان مراکز بازداشت مخفی استفاده می‌شوند، زندانی کرده‌اند. در این گزارش همچنین به ثبت مواردی از ازدواج اجباری و بارداری ناشی از تجاوز اشاره شده است.
هاله الکارب گفت: ربودن افراد یا نگه داشتن آن‌ها برای دریافت باج یا فروششان در بازارها، نقض آشکار قانون منع بردگی در قوانین بین‌المللی و منطقه‌ای حقوق بشر (ماده ۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر) و همچنین نقض ممنوعیت گروگان‌گیری افراد طبق حقوق بشردوستانه بین‌المللی است. وی خواستار اجرای مواد قانونی و طبقه‌بندی این نقض‌ها به‌عنوان جنایت جنگی بر اساس کنوانسیون ژنو ۱۹۴۹ و کنوانسیون چهارم ژنو درباره حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ شد. افزون بر این، ماده ۳۰ قانون اساسی سودان بردگی و تجارت برده را در همه اشکالش ممنوع می‌داند و تصریح می‌کند که هیچ فردی را نمی‌توان به بردگی گرفت.
زنان در دارفور؛ بزرگ‌ترین قربانیان
دکتر لبنی محمد علی، مدیر مرکز «أمان» برای درمان بازماندگان خشونت جنسی در دوران جنگ، تأکید کرد که با شماری از زنان بازداشتی در شهر الفاشر در دارفور تماس گرفته است. آنان به او گفتند که در بازداشتگاه‌ها مورد انواع نقض‌ها، از جمله خشونت جنسی، لفظی و نژادی قرار گرفته‌اند.
ایالت دارفور در غرب سودان از سال ۲۰۰۳ شاهد درگیری‌های داخلی بوده است؛ در این مدت زنان سخت‌ترین و سنگین‌ترین اشکال رنج را متحمل شده‌اند. از اکتبر ۲۰۲۳ و پس از عقب‌نشینی ارتش از پایگاهش در شهر نیالا، جنوب دارفور به کنترل نیروهای «پشتیبانی سریع» درآمد؛ رخدادی که بر شدت رنج زنان در دارفور افزود.
در اردوگاه «زمزم» ویژه آوارگان، صدها روایت از نقض‌های صورت‌گرفته علیه زنان وجود دارد؛ چه درون اردوگاه و چه هنگام خروج برای آوردن آب و جمع‌آوری هیزم.
روزنامه گاردین در آوریل گذشته، مستنداتی درباره ربایش دختران خردسال منتشر کرد. به نوشته این روزنامه، در جریان نبرد و همزمان با صدای توپ و تفنگ، یک نیروی بزرگ از «پشتیبانی سریع» وارد اردوگاه شد و ۵۰ دختر را ربوده و به مکان نامعلومی برد.
امیره عثمان، رئیس «الحركة النسوية في السودان»، به خبرگزاری ما گفت: «بیشتر زنان در مناطق درگیری سودان به‌سبب نقض‌هایی که علیه‌شان صورت گرفت، از جمله بازداشت و تجاوز، رنج فراوان کشیدند. پیامد این تجاوزها، بارداری‌های ناخواسته، بی‌اعتنایی نسبت به کودکان و تحویل آنان به وزارتخانه‌های مربوط بود. برخی زنان نیز برای رهایی از این وضعیت، راه خودکشی را انتخاب کردند، به‌ویژه در مناطقی که تحت کنترل نیروهای پشتیبانی سریع قرار داشت.»
زنان دارفور بیشترین آسیب را متحمل شدند. محاصره شهر الفاشر برای مدت‌های طولانی، بر شدت این نقض‌ها افزود. امیره عثمان هشدار داد: «اگر محاصره شهر الفاشر شکسته نشود، این به معنای نقض‌های بیشتر علیه زنان آنجاست. در واقع هیچ تفکیکی میان بازداشتگاه‌های مخفی و علنی وجود ندارد؛ همه بازداشت‌ها در خانه‌های مردمی انجام می‌شد که پس از آوارگی، خانه‌هایشان به بازداشتگاه، محل شکنجه و بردگی جنسی زنان تبدیل شده بود.»
موارد تجاوز گروهی و آشکار
هاله عبدالعزیز، معاون دبیر امور زنان و کودکان در جنبش عدالت و برابری سودان، گفت: «تجربه زنان از زمان نخستین جنگ دارفور (۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵) نشان می‌دهد که تجاوزهای سازمان‌یافته‌ای توسط نیروهای پشتیبانی سریع و با حمایت دولتی انجام شده است. این تجاوزها به‌طور خاص روستاهای غیرعرب را هدف قرار داد تا جمعیت سودانیان آفریقایی‌تبار را وادار به فرار کند. در بسیاری از موارد، این تعرض‌ها هنگام آوارگی ساکنان یا در اردوگاه‌ها رخ می‌داد.»
او افزود: «با اینکه آمار دقیق در دست نیست، اما برآوردها نشان می‌دهد صدها زن در معرض تجاوز آشکار قرار گرفته‌اند، و برخی نیز دچار ناقص‌سازی جسمی شدند. مواردی از بازداشت در «خانه‌های مخفی» در دارفور رخ داده و این نقض‌ها در ایالت‌های شمال، مرکز و جنوب دارفور گسترده بوده است. قربانیان زنانی با سنین بین ۱۹ تا ۷۵ سال بوده‌اند، و این تجاوزها با انگیزه‌های نژادپرستانه و برای هدف قرار دادن قبایل غیرعرب صورت گرفته است. تجاوزها اغلب به‌صورت علنی انجام می‌شد، به‌گونه‌ای که زنان مجبور بودند هنگام تعرض به دیگران شاهد ماجرا باشند. همچنین گزارش شده که دست‌کم ۲۶ مورد تجاوز گروهی رخ داده است.»
شکنجه جسمی و روانی
در یک تحقیق مستقل که توسط شبکه Sudan Rights Watch در فوریه گذشته انجام شد، شهادت قربانیان نشان داد که آنان در بازداشت‌های خودسرانه تحت شکنجه‌های وحشیانه قرار گرفته‌اند؛ شکنجه‌هایی که شامل «ضرب‌وجرح شدید، شکنجه با ابزار، بریدن انگشتان، خفگی با آب (شبیه‌سازی غرق‌شدن)، سوزاندن، آویزان کردن بدن، محرومیت از خواب، غذا، آب، و همچنین محرومیت از نور و هوای تازه» بوده است؛ افزون بر این، آنان هدف تجاوز جنسی و توهین‌های نژادپرستانه قرار گرفتند.
شذی عثمان شریف، از رهبران حزب اتحاد دموکراتیک، تأکید کرد که بازداشت زنان در دارفور بر اساس وابستگی‌های سیاسی صورت گرفته است. به گفته او، شماری از زنان صرفاً به دلیل اتهام وابستگی به ارتش سودان بازداشت، شکنجه، مورد تجاوز قرار گرفته و حتی برخی از آن‌ها کشته شدند.
کمیته مقدماتی سندیکای پزشکان سودان طی روزهای اخیر اعلام کرد که ۱۶ مورد تجاوز علیه زنان ۱۶ تا ۳۰ ساله در اردوگاه «کلمة» در جنوب دارفور ثبت کرده است. در میان این ۱۶ مورد، دو زن سالخورده نیز قربانی تجاوز قرار گرفتند که در نتیجه آن دچار خونریزی شدید شدند و برای درمان به بیمارستان نیالا منتقل گشتند.
شذی عثمان شریف از نبود نقش واقعی سازمان‌های مدافع حقوق زنان و حقوق بشر به‌شدت انتقاد کرد و سکوت این نهادها در برابر آنچه بر زنان سودان می‌گذرد را «ننگ و عار» دانست.
مطالبه برای مداخله فوری به‌منظور حمایت از زنان
سالی زکی، نویسنده و روزنامه‌نگار پیامی به سازمان‌های بین‌المللی فرستاد و خواستار حمایت از بازماندگان خشونت جنسی، تأمین خدمات فوری درمانی، افزایش پشتیبانی مالی و روانی از زنان سودانی و حفاظت از حقوق آنان شد. او همچنین بر ضرورت تضمین حق زنان در بیان دیدگاه‌ها و مشارکت در فرآیند تصمیم‌گیری در سطوح محلی و بین‌المللی، متناسب با رنجی که متحمل شده‌اند، تأکید کرد.