SARYA DENİZ

Haber Merkezi -  Türkiye Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) bağlı ilk ve ortaöğretim kurumlarındaki yaklaşık 19 milyon öğrenci ve 1,2 milyon öğretmen için yaz tatili sonrası 2022-2023 eğitim öğretim yılı başladı. Okulların açılması ile birlikte yıllardır süren ancak her defasında görmezden gelinen ana dilde eğitimde yine bir adım atılmadı.

Özelikle Kürtçe anadilde eğitim önündeki engeller ülkedeki milyonlarca Kürt’ün temel meselesi. Kürtçe’nin Kurmancî ve Zazakî lehçeleri “Yaşayan Dil ve Lehçeler” adı altında ortaokullarda seçmeli ders olarak okutulsa da, bu konuda da öğrencilere sınırlamalar getiriliyor ya da derslerin verilmesi yine engelleniyor.

3 dil yok oldu

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana Kürtçe eğitim-öğretimden yoksun bırakılan Kürtler, bugüne kadar bu taleplerinden hiç vazgeçmedi. Ulus devletlerin “resmi” dil dayatması ile dünyada 6 bine yakın dilin yok olduğu belirtiliyor. Türkiye’de bu dayatmayla 3 dil yok oldu;15 dilinde yok olmayla yüz yüze kaldığı biliniyor. Anadilde eğitim talebini en güçlü Kürtler dile getiriyor; bununla birlikte farklı etnik gruplar da anadilde eğitim istiyor. Ancak devlet yasak kararında ısrarlı.

Sert adımlar atıldı

‘Çözüm süreci’ döneminde Kürtçe eğitim veren kurumlarda esnekliğe gidilmişti. Bu sürecin sona ermesi ile birlikte Kürtçe aleyhinde daha sert adımlar atıldı denilebilir. Özellikle Kanun Hükmünde Kararnamelerle (KHK) Kürtçe eğitim veren kurumlar, televizyonlar, gazeteler kapatıldı, belediyelerdeki Kürtçe çalışmalar atanan kayyımlar tarafından ortadan kaldırıldı.

Sözleşmelere uyulmuyor

Diller, Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Çocuk Hakları Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşmesi, AGİK İnsani Boyut Konferansı Kopenhag Toplantısı Belgesi, Birleşmiş Milletler Ulusal veya Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup Kişilerin Hakları Bildirgesi, Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşmesi vb. uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınıyor. Türkiye bu sözleşmelerin gereklerini yerine getirmiyor.

Seçmeli ders skandalı 

Türkiye’de ortaokullarda Kürtçe seçmeli ders olarak veriliyor. Kürtçe derslerin seçilmesi için yoğun bir kampanya yürütülse de çoğu okulda Kürtçe’nin bir seçenek olarak sunulmadığı ortaya çıktı. Türkiye’de 2012 yılının Eylül ayından bu yana yayımlanan yönetmelikle yabancı dil kontenjanında yaşayan dil ve lehçe adı altında Kürtçe seçmeli dersi MEB’in müfredatına girdi. Müfredat, 12 yıllık mecburi Türkçe eğitiminin 5, 6, 7 ve 8’inci sınıflarında, öğrencilerin bir sınıf ya da yeterli grup oluşturacak sayıya ulaşması halinde haftada 2 saat Kürtçe (Kurmancî, Kirmançkî) ders alınabileceği yönündeydi. MEB’in “Kürtçe seçmeli ders haritası”na göre, birçok ilde 10 rakamına ulaşılamadığı için Kürtçe seçmeli ders olarak okullarda yerini alamadı. Kürtçe dersini talep eden öğrencilerin ailelerine göre, kimi okul müdürleri yeterli derslik olmadığı için öğrencilere Kürtçeyi seçtirmedi, kimilerine göre de Kürtçe öğretmeni olmadığı için Kürtçe’yi seçenler başka derslere kaydırıldı.

20 bin öğrenci seçim yaptı

Milli Eğitim Bakanı Mahmut Özer, 2021-2022 eğitim-öğretim yılında 20 bin 265 öğrencinin seçmeli dil olarak Kürtçe'yi tercih ettiğini açıkladı. Bakan ayrıca, 5-6-7 ve 8’inci sınıf öğrencilerinin Adığece (Latin alfabesinde), Abazca (Kiril alfabesinde), Lazca, Gürcüce, Arnavutça, Boşnakça dillerini de tercih edebildiğini bildirdi.

Talepler reddedildi

HDP, 2022 yılı bütçe görüşmelerinde “Ana Dilde Çok Dilli Eğitim Öneri”sini sundu ama anayasaya aykırı olduğu gerekçesi ile bu öneri değerlendirilmedi. HDP, her fırsatta Meclis’te anadilde eğitim isterken bu talep her defasında reddedildi ve ayrımcılık politikasında ısrarcı olunuldu. HDP’nin anadil hakkı için verdiği sayısız önerge ve teklife ret cevabı verildi.

Özgüven ve başarı

Uzmanlara göre anadilde eğitim her şeyden önce çocukların özgüvenini ve elbette başarısını etkiliyor. İnsanların anne ve babalarından öğrendikleri kendilerini en iyi ifade edebildikleri dil olarak tanımlanan anadilde eğitim, çocukların ileriki yaşlarında sağlayacakları başarıyı da arttırıyor. Yapılan araştırmalar ana dillerinde eğitim alan çocukların kendilerini daha iyi ifade ettiklerini gösteriyor. Öte yandan yine anadillerinde eğitim alan öğrencilerin yüksek öğretim kurumlarında yer aldıkları belirtiliyor.

Hangi ülkeler nasıl anadilde eğitim veriyor?

Almanya

Almanya’da çiftdilli eğitim yaklaşımı kabul ediliyor. Bazı eyaletlerde ilkokuldan başlayarak haftada 3 ile 5 saat zorunlu anadili dersleri verilmektedir. Ortaöğretimin ilk yılından itibaren ise “karşılaştırmalı dil eğitimi” modelleri geliştirilmiş.

Çin

Ülkede çok sayıda farklı etnik grup bulunuyor. Yaklaşık 140 farklı dil konuşuluyor. 1984 yılında “Ulusal Azınlıkların Bölgesel Özerkliği Yasası” çıkarılmıştır. Bu yasayla bölgesel özerklik, bölgedeki dilin korunması ve geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Özerk bölgeler, o bölgedeki eğitim dili hakkında karar alma yetkisine sahip ve azınlık öğrenciler kendi anadillerinin yanı sıra Çinceyi de öğrenmek zorundalar.

Bolivya

Bolivya’da 1994’te yeni bir eğitim reformu hayata geçirildi. Bu doğrultuda İspanyolcanın yanı sıra Bolivya’nın 30 yerli dili bütün okullarda hem dil dersi hem de öğretim dili olarak kullanılıyor.

İsviçre

Ülkenin resmi ve ulusal dilleri, Almanca, Fransızca ve İtalyanca. Bazı kantonlarda tek dil, bazılarında da birden fazla dil kullanılıyor. İsviçre anayasasına göre, bölgeler dillere göre ayrılıyor, diller eşit statüde bulunuyor ve azınlık dilleri korunuyor.

İsveç

İsveç dil konuşunda 1976 yılında reform yapmış. Reformla, göçmen çocukların İsveç eğitim sistemine katılmalarını zorunlu tutuluyor. Ancak öğrenciler isterlerse kendi dillerini öğrenme hakkına sahip. Anadili öğretiminin amacı, aktif bir biçimde yani sözlü ve yazılı olarak çocuklara çiftdilliliğin kazandırılması. İsveç eğitim sistemi, evde konuşulan dili eğitimde de geçerli dil olarak kabul ediyor ve en az 5 kişilik grup oluştuğunda anadili öğretimi vermeyi belediyelere bir yükümlülük olarak şart koşuyor.

Fransa

Fransa’da okullar çok dilli. Ülkedeki azınlık dilleri de özel ve resmi okullarda okutuluyor. Azınlık dillerini özel okullarda isteyen öğrencilere öğretilmesi anaokulundan itibaren serbest. Örneğin Bask ve Alsace-Mosell bölgelerinde, isteyen anaokulları ve ilkokullar eğitimlerini tamamen Bask veya Alsace dilinde verebilirler.

Belçika

Federatif bir ülke olan Belçika’nın üç resmi dili var; Fransızca, Flamanca (Felemenkçe) ve Almanca. Üç topluluk (Flamanya, Valonya ve Brüksel), özellikle eğitim ve kültür konularında kararlarını tümüyle kendileri alıyor. Brüksel okullarında Fransızca konuşanlar için Flamanca, Flamanca konuşanlar içinse Fransızca öğrenmek zorunlu.

Hindistan

Hindistan, 22 eyalet ve merkezi hükümete bağlı dokuz idari bölgeden oluşuyor. Hindistan dünyada çok dillilik için iyi bir örnek. Nüfusun büyük çoğunluğu Hindulardan ve diğer yerel gruplardan oluşuyor. Ülkede 872 dolayında dil ve lehçe konuşuluyor. Tüm eyaletlerde İngilizce resmi dil olarak kullanılmakla birlikte çoğu eyalette Hintçe de resmi dil olarak kullanılıyor.