SARYA DENİZ

Haber Merkezi- Türkiye’de her yıl olduğu gibi 2023 bütçesi de kadınlardan yana olmadı. En son söylememiz gerekeni en başta söyleyecek olursak 2023 bütçesi; istihdam, milli gelirden pay alma gibi mali haklar ve diğer anayasal haklardan yararlanması konusunda kadınlara çok uzak. Sadece erkeklerin değil nüfusun yarısı olan kadınların da vergileriyle oluşturulan bütçede şiddetten, cinsiyet ayrımcılığı ile mücadeleye, korunmadan istihdama birçok alanda adım atılması gerekirken yine sorunlar halının altına atıldı. Kadınları görmezden gelen AKP-MHP hükümetinin kadınlarla ilgili “eşitlik” açıklamaları tamamen göstermelik.

Kadın başına 25 TL

2023 yılı bütçesinde de AKP, “toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeden” uzak bir tutum aldı ve kadını yine sadece “aile” içinde tanımladı. “Türkiye’nin Yüzyılı” iddiasıyla duyurulan bütçe teklifinde, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın 2023 yılı bütçe teklifi 149 milyar 868 milyon TL oldu. Bu bütçe içinde “kadının güçlenmesi”  için de sadece 2 milyar 86 milyon TL ayrılması öngörülüyor. Bu kadın başına sadece 25 TL anlamına geliyor. Ailenin korunması ve güçlendirilmesi için ayrılan bütçe ise 3 milyar 781 milyon TL olarak açıklandı.  Türkiye’de Milli Savunma Bakanlığı’nın bütçesinin ise bu yıl 468 milyar TL’ye çıkarılması öngörülüyor. Savunma ve güvenlik için ayrılması planlanan bütçe 266 milyar 480 milyon 483 bin TL. Bu rakamlar da savaşa ayrılan bütçenin kadınlara ayrılan bütçenin 128 katı olduğu anlamına geliyor. Toplumsal cinsiyeti gözeten bütçe nedir? Kabaca Türkiye’de bütçenin bu oranda tutulması ne anlama geliyor? Raporlar Türkiye için neler söylüyor? Dünya ülkeleri bütçelerini nasıl planlıyor? Haberimizde birkaç başlık üzerinden bütçeye bakacağız.

Sığınma evi hedefi düşürüldü

Türkiye’de neredeyse her gün 3 kadın erkekler tarafından katlediliyor. Kadına yönelik şiddet ise sokakta herkesin gözleri önünde yaşanıyor. Hal böyleyken örneğin kadınların korunması ve sığınma evleri meselesi bütçe tartışmalarında bir kez daha karşımıza çıkıyor. Şiddetin artmasına rağmen Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın kadın sığınma evi hedefinin de düştüğünü görüyoruz. Türkiye’de sığınma evlerinin toplam kapasitesi 3 bin 624. Bakanlığın 2021 yılında koyduğu hedef 155’ti ancak şuanda ülkede 149 sığınma evi bulunuyor.  2022 yılında da hedef 152’ye düşüyor. 2023 için ise 159 ama bu nasıl yapılacak merak konusu.

Kadınlar işsiz ve yoksul

Kadın istihdamı konusunda da veriler iç açıcı değil. Kadın istihdamında Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ülkeleri arasında son sırada yer alan Türkiye’de kamu sektöründe istihdam edilen kadın işçilerin oranı Mayıs 2022 verilerine göre yüzde 18’e düştü. 2020’de bu oran yüzde 29’du. 4 Mart 2022 tarihinde yayınlanan TÜİK verilerine göre kadınların istihdam oranının erkeklerin yarısından daha az olduğu görüldü. TÜİK’e göre kadın işsizliği de son 1 yılda 129 bin arttı. Hanedeki bakıma muhtaç bireylerin ve bebek bakımını yapanların yüzde 93’ü, engelli, hasta, yaşlı bireylerin bakımı yapanların yüzde 73’ü de kadınlar. Türkiye’de düzenli sosyal yardım hak sahiplerinin yüzde 65’ini kadınlar oluşturuyor. Bu veri de harcamanın kadınlar için yapıldığını göstermiyor ancak yoksulluğun kadınlar açısından durumunu özetliyor.

AKP kör ve sağır kalıyor 

Çocuklar açısından da durum farklı değil. 2023 yılı için çocuklara ayrılmış bütçe 10 milyar 944 milyon 911 bin TL olarak belirlenmiş. Derinleşen yoksulluk ile birlikte korumaya muhtaç çocukların sayısındaki artış aşikar. Bu yıl da kadınların gündüz bakım ve kreş talepleri askıya alınmış görülüyor. Üstelik TÜİK verilerine göre 2021’de çocuğa cinsel saldırı suçu 29822 sayısıyla son 8 yılın rekoru kırmış çocuk yaşta zorla evlendirmelerde Avrupa’da birinci sıradayken AKP bu verilere de kör ve sağır kalıyor. Ülkede 2 milyon çocuğun çalıştırıldığı tahmin ediliyor. Çocukların çalıştırılmasına ilişkin mücadele de bu yıl da hayal görünüyor.

Dünyada durum nasıl?

Toplumsal cinsiyet gözetilerek bütçe analiz edilmesine dair bilinen ilk çalışma, Avustralya'da 1994'te yapıldı. Bu konudaki ilk oluşumun ise 1995 yılında Güney Afrika'da bir grup kadın hakları savunucusu, sivil toplum örgütü ve parlamenterin oluşturduğu karma komisyon oldu. Daha sonra Uganda, Tanzanya, İsviçre ve Britanya'da da benzer oluşumlar geliştirildi. Bugün dünyada 60'ı aşkın ülkede, toplumsal cinsiyeti gözeten bütçeleme için etkinlik gösteren oluşumlar var. Norveç toplumsal cinsiyet eşitliğinin en  fazla hayata geçtiği ülke. Türkiye ise 36 ülke arasında 35’inci sırada yer alıyor. Toplumsal cinsiyet eşitliğini gözeterek bütçelerini oluşturmaya çalışan ülkelere birlikte bakalım:

Avustralya

Avustralya, devlet bütçesinde cinsiyete göre düzenlemelere ilk yer veren ülke. Bu konuda ülkedeki ilk pilot çalışma, 1984 yılındaki Kadınların Bütçe Programı (Women’s Budget Program) kapsamında başlatılıyor. Kadınlara yönelik pozitif ayrımcılık, istihdam sağlamada eşitlik, karar mekanizmalarına kadınların da yoğunlukla katılımı ve bütçelemede cinsiyet hassasiyetinin gösterilmesi konusunda özellikle çalışmalar yapılıyor ve kadınlar destekleniyor.

İngiltere 

İngiltere’de Kadınların Bütçe Grubu (UK Women’s Budget Group) tarafından cinsiyete duyarlı bütçe yaklaşımına yönelik projeler yürütülüyor. Kadınların Bütçe Grubu akademisyenlerden oluşan bağımsız bir grup olarak çalışmalar yapıyor ve oldukça etkin. Grup ülkede özellikle vergi indirimleri ve işsizliğin azaltılması üzerine yoğunlaşıyor.

Fransa

Fransa’da hükümet, devlet bütçesinin yanında cinsiyete duyarlı bütçe de hazırlıyor. Bu yönde parlamentoda raporlar hazırlanıyor ve aynı zamanda ödeneklerin nasıl kullanıldığı da denetleniyor.  Kadın hakları ve cinsiyet eşitliğine yönelik kullanılan kamu harcamalarının etkin kullanılması hedefleniyor. Ülkede özellikle kadın girişimcilerin desteklenmesine öncelik veriliyor.

Ruanda

Ülkede 1999 yılında Cinsiyet ve Kadının Gelişimi Bakanlığı (Ministry of Gender and Women in Development) kurulmuş. Bu kurumla kadın-erkek eşitliğinin sağlanması hedeflenirken aynı zamanda devletin kalkınma politikalarında eşitliğe dikkat edilmesi yönünde sorumluluk verilmiş. Bakanlık cinsiyete duyarlı bütçeleme girişimleri yürütüyor.

Hollanda

1985 yılından itibaren Hollanda hükümeti, kadın hakları ve cinsiyet eşitliğine önem veriyor. İlerleyen dönemlerde de, bütçenin cinsiyetlere göre eşit dağılmadığı gerçeğinden yola çıkarak, parlamentonun hükümete verdiği yetkiyle cinsiyete duyarlı bütçeleme çalışmalarına ağırlık veriliyor. Her yıl konu ile ilgili raporlar hazırlanıyor.

Meksika

Ülkede kadın haklarını korumak amacıyla Foro adı verilen bir kadın organizasyonu var. Bütçeleme çalışmaları ile ilgili özel bir komite çalışma yürütüyor. Komite, kadının yoksullaşmasının önlenmesi ve bütçenin %50’sinin kadınlara aktarılması hususunu temel felsefe ediniyor.

Avusturya

2001 yılında Kadın ve Bütçe Grubu oluşturulmuş. Grup bütçelerinde her bir bakanlığa ilişkin cinsiyete duyarlı bütçeleme projeleri hazırlıyor.

Toplumsal cinsiyeti gözeten bütçe nedir?

Toplumsal cinsiyeti gözeten bütçeleme, hükümetin bütçede ortaya çıkan önceliklerini ve bu önceliklerin kadınlarla erkekleri, yanı sıra belli kadın ve erkek gruplarını nasıl etkilediğini inceliyor. Çocuk bakımı, barınma, asgari ücret ve vergilendirme, toplumsal cinsiyetle ilgili kritik konular; bu konulardaki kaynaklar doğrudan bütçeyle belirleniyor.

 

Toplumsal cinsiyeti gözeten bütçelemenin amacı, bütçeleri, toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlayacak şekle kavuşturmak.