SARYA DENİZ

Haber Merkezi- Afganistan’da Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinin üzerinden iki yıl geçti. Ülkede özellikle kadınlar bu süre içinde elde ettikleri tüm haklarından mahrum bırakıldı. Taliban’ın yönetime gelmesinin ardından neredeyse tüm kamusal alan yasaklı ilan edilirken hak ihlalleri dünyanın gözleri önünde bir bir yaşandı. Buna rağmen yaşananlara dünya ülkeleri gözleri yumdu ve yummaya devam ediyor; üstelik Taliban’ı kabul ederek uygulamalarını da onaylamış oluyor. Korku içinde yaşayan kadınlar ise direnmekten ve mücadele etmekten hiçbir zaman vazgeçmiyor.

1990’ların başında desteklenerek kurulan ve Taliban ismiyle oluşturulan yapılanma Afganistan’da şeriat kurallarını uygularken ABD işgaline yenilse de 20 yılın ardından yeniden nasıl kontrolü ele geçirdi ve neler yaptı?

Afganistan 1980’li yıllardan bu yana sürekli olarak dünya gündeminde yer aldı. Sovyet işgalinin son bulduğu 1989 yılından itibaren ise yeni bir sürece girdi. Bu dönem Taliban’ın yükselişi ve ele geçirmesi olarak tanımlandı ve bu dönem Afganistan’ın dönüm noktası olarak adlandırıldı. ABD’ye gerçekleştirilen 11 Eylül saldırısıyla birlikte başlatılan asgari müdahale ülkede farklı bir siyasi iklime neden oldu. Sosyal ve ekonomik kriz ile Afganistan uzun yıllar ABD yönetiminde kaldı. Bu dönem kadınlar kısmen de olsa daha ‘rahat’ ya da haklarının tanındığı yıllara şahitlik etti. ABD’nin ülkeden çekilmesi ile 15 Ağustos 2021 tarihinde Taliban yeniden dünya manşetlerindeydi. Kabil’i ele geçiren Taliban yönetime geçti. Ülkedeki gücünün farkında olan Taliban bugün uluslararası alanda da tanınmaya çalışıyor. Rusya, Çin, Orta Asya ülkeleri, Arap ülkeleri, Katar, Pakistan ve Türkiye gibi devletlerle temasını sürdürüyor.

Dünya devletleriyle temas halinde

Taliban, Suudi Arabistan ve kimi gerilimler yaşadığı 2015'ten bu yana İran'la da temas halinde. Afganistan'da güçlenen IŞİD'in ülkeye bir tehdit oluşturmaması zemininde görüşmeler yürütülüyor. Taliban'ın aynı zamanda Doha'daki ofis üzerinden birçok Avrupa ülkesiyle de dolaylı temasları var. Bu ülkeler Almanya, Fransa, Norveç ve Türkiye olarak sayılıyor. Taliban yöneticilerinin zaman zaman Türkiye'ye gittiğine yönelik iddialar söz konusu. Kabil'deki Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı'nın güvenliğini sağlama planları yapan Türkiye, Taliban'la temas halinde. Yine Hindistan da kısa bir süre önce Taliban'la temas kurulduğunu açıkladı. Son olarak İngiltere’de temaslarını doğrulayan açıklama yaptı.

İlk hedeflenen kadınlar oldu

Yönetimi ele geçirmesinin ardından özellikle kadın ve kız çocuklarıyla ilgili ‘ılımlı’ açıklamalar yapan Taliban’ın pratiği öyle olmadı. Eski katı uygulamalarının bazılarını yumuşattığını savunan Taliban ile kadınların yaşamları daha da çekilmez oldu. İnsanlık dışı uygulamaları her ne kadar kınayan açıklamalar yapılsa da her şey az önce sayılan devletlerin gözleri önünde gerçekleşti. 

Kadın Bakanlığı kapatıldı

Taliban, yönetimi ele geçirdikten sadece bir ay sonra Kadın Bakanlığı’nı kapattı ve yerine Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Bakanlığı kurdu. Yeni bakanlığın, bir önceki Taliban yönetiminde sokaklarda “iffetsiz” giyinen ya da yanında erkek bir refakatçi olmadan sokakta bulunan kadınları döven “ahlak polislerini” görevlendirmekle biliniyordu.

Kadınlara ekranda örtü uygulaması

21 Mayıs 2022 tarihinde kadın televizyon sunucularının yüzlerini örterek ekrana çıkmaları istendi. Bu kararın öncesinde televizyonlarda çalışan birçok kadının işlerine son verildi. Karar Taliban’ın yönetime gelmesinden 9 y sonra açıklandı. Ülkede kimi erkek sunucular kararı protesto etmek için ekrana maskeyle çıktı.

Kadın gazetecilerin çalışması yasaklandı

Uluslararası Gazeteciler Federasyonu, ülkede kadın gazetecilerin çok büyük ölçüde çalışmalarının yasaklandığını duyurdu. Taliban ile birlikte aralarında gazete, radyo, televizyon kanalları ve internet sitelerinin olduğu 150’den fazla medya organının kapatıldığı bilgisi paylaşıldı.  Ayrıca birçok gazeteci Taliban’ın yönetimi ele geçirmesinin ardından ülkeyi terk etmek zorunda bırakıldı.

Örtünme zorunluluğu

Bu karar ile kadınlardan toplumsal alanlarda yüzlerini örtmesi zorunlu kılındı. Kadınlar Taliban rejimi kurallarıyla birlikte on yıllar sonra ilk kez, yüzlerini tamamen örten peçe takmak zorunda kaldı. Kadınların evlerinden “yalnızca zorunlu durumlarda” çıkması istendi. Bu kurala uyulmaması durumunda kadının erkek yakınlarının da cezalandırılacağı açıklandı.  Kararla birlikte Taliban sokaklardaki denetimlerini arttırdı. Kadın giysisi satan dükkanlarda teftişler yapıldı. Hazır kıyafetlerin boyları dahi ölçüldü.

Kadınların tek başına seyahat etmesi yasaklandı

Taliban yönetimi, uzun mesafe seyahat etmek isteyen Afgan kadınlara erkek bir refakatçinin eşlik etmesi gerektiği kararını aldı. 72 km’den fazla seyahat eden kadınlara bir erkek aile yakınının eşlik etmesi gerektiği ve araç sahiplerinin, yüz ve baş tesettürü olmayan kadınlarla seyahat etmeyi reddetmesi gerektiği açıklandı.

Sokaklara posterler

Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Bakanlığı Kabil’in çeşitli bölgelerine, kadınları yüzünü kapatmaya ve siyah peçeye teşvik eden posterler astı. Posterlerde "Şeriat’a göre Müslüman kadın tesettürlü olmalıdır” denildi ve kadınlardan bu yönde örtünmeleri istendi. Posterlerde kadınların kıyafetleri “siyah bir tesettür giymek ve yüzü kapatmak, ya da mavi tesettür giymek ve yüzü kapatmak” şeklinde anlatıldı.

Sürücülere kısıtlama

Tüm ülkede kadın sürücülere kısıtlama getirildi. Herat şehrindeki Taliban yetkilileri özellikle sürücü kurslarına, kadınlar için açılan derslerin ve kadınlara ehliyet verilmesinin durdurulmasını emretti. Taliban yönetimi ilk zamanlar bu emri inkar etse de birçok yerde kısıtlama yavaş yavaş hayata geçirildi.

Ortaöğretim kaldırıldı

Kız çocukları adım adım eğitimden uzaklaştırıldı. Öncelikle ortaöğretim alanında kararlar alındı. Eğitim Bakanlığı 2022 yılının Mart ayında yeni eğitim öğretim döneminin başlamasından bir gün önce, ani bir kararla kız çocuklarının orta öğretime katılmasını yasakladı. Duyuruda kız çocuklarının okullarına dönmeleri için kapsamlı bir ‘İslami plana’ ihtiyaç duyulduğu belirtildi. Bu karar ile Kabil’de protesto eylemleri başladı.

Üniversitede ayrı sınıflar

Ortaöğrenimin ardından aynı kısıtlayıcı kararların alınması üniversitede de yaşandı. Birkaç devlet üniversitesi hem kadın hem erkek öğrenciler için yeniden açıldı. Kadın ve erkek öğrenciler farklı sınıflara ayrıldı. Herat’ta, kadınlar ve erkeklere farklı saatlerde derslere katılmaları gerektiği söylendi. Yetkililer kadın öğrencilerden tesettürlü olmalarını isterken ders programlarının İslami prensiplere göre şekilleneceğini duyurdu.

Üniversite ve liselere yasak

Çok geçmeden üniversiteler kadın öğrencilerin katılımına izin verilmeden bu yıl açıldı. Taliban Yüksek Eğitim Bakanlığı yazılı bir açıklamayla kadınların üniversiteye gitmesini tamamen yasakladı. Ayrıca liseler de kız öğrencilere kapılarını kapattı. Yetkililer yasak kararını kıyafet kurallarının ihlali ve bütçe eksikliği gibi nedenler de açıklasalar da gün geçtikçe yasak kalıcılaştı.

Kadınlar uzmanlık sınavına giremedi

Ülkede hastanelerde açılan uzmanlık isteyen pozisyonlara kadınların başvurusu yasakladı. Birçok kentte hastanelerin uzmanlık isteyen departmanları için açılan pozisyonlarda sadece erkeklerin başvurabileceği duyuruldu. Konuya ilişkin dijital medyada birçok kişi tepki gösterirken, kadın hastalıkları bölümlerinde bile kadınların yer alamadıklarına dikkat çekildi. Öte yandan hastanelerde çalışan kadınlara doktor ve hemşirelik ruhsatı alabilmeleri için ‘dini sınav’ zorunluluğu getirildi.

Kabil’de kadın memurlar evlerine yollandı

Taliban yönetimi, Kabil’de çalışan kadın devlet memurlarından evde kalmalarını istedi. Yerlerine erkek atanamayan kadın çalışanların geçici olarak işe dönebileceği belirtildi. Yerleri değiştirilemeyen kadınların arasında bazı dizayn ve mühendislik departmanı çalışanları ve umumi kadın tuvaletlerinde çalışan kadın personeller vardı. Ülkede yanı zamanda uluslararası kurumlarda kadınların çalışmalarına yasak kondu.

‘Kadınlar spor yapamaz’

Taliban gün geçtikçe kadınların tüm sosyal yaşamını ele geçirecek uygulamalara imza attı. Kadın sporunun gereksiz olduğu söylendi ve Afgan kadınların spor müsabakalarına katılmaları da yasaklandı. Taliban Kültür Komisyonu Başkanı Ahmadullah Wasiq’in kadın sporu hakkında “Ne gerekli ne de uygun” dedi. Ahmadullah Wasiq, “Kriket’te vücutlarını ve yüzlerini örtemeyeceklerini durumlarla karşılaşabilirler. İslamiyet kadınların bu şekilde görünmesine izin vermez” şeklinde konuştu. Afganistan profesyonel kadın kriket takımı dünya çapında yükselişteydi. Takımın birçok sporcusunun ülke dışında olduğu biliniyor.

Müzik aletleri yakıldı

Ülkenin batısında bulunan Herat kentinde müzik aletleri yakıldı. Afganistan'ın resmi haber ajansı Bahtar, Erdemi Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Komitesi Başkan Yardımcısı Şeyh Aziz Al-Rahman Al-Muhacir’in açıklamasını paylaştı. Taliban üyesi, müzik dinlemenin yasak olduğunu ve yetkililerin bu nedenle müzik aletlerini toplayıp yaktığını açıkladı. Ayrıca müziğin teşvik edilmesinin "yozlaşma" olduğunu ve müziğin "gençlerin yanlış yönlendirilmesine ve toplumun yok edilmesine" neden olduğunu da savundu. Kentte bir yığın enstrüman ve hoparlörün yakıldığını gösteren bir fotoğraf yayınladı.