RAJA KHAYRAT

Fas- Fas’ın Al-Huz bölgesi, Marakeş’in yakınlarında yer alan turistik ve doğal güzellikleriyle ünlü bir bölge olmasına rağmen, burada yaşayan kırsal kesimdeki kadınlar, 2023’te yaşanan depreminde yarattığı etki ile yoksulluk, izolasyon ve temel hizmetlere erişim eksikliği nedeniyle zor koşullarla mücadele etmek zorunda kalıyor. Kış mevsimiyle birlikte yoğun kar yağışı, bu kadınların yaşadığı sorunları derinleştiriyor.

Bu bölge, doğal güzellikleri ve turistik tesisleriyle Fas’ın önemli turizm noktalarından biri olarak öne çıkıyor. Ancak 2023 yılında Fas’ı vuran büyük deprem, bölgenin çehresini değiştirdi. Deprem, El-Huz bölgesinde büyük yıkımlara ve çok sayıda can kaybına neden oldu ve birçok insan evsiz kaldı. Depremden sonra birçok aile, çöken evlerini terk edip, çadırlarda yaşamaya mahkûm oldu. Ancak yeniden inşa sürecinin çok yavaş ilerlemesi nedeniyle, hala birçok kişi kalıcı konutlara yerleştirilebilmiş değil.

Bu bölgelerdeki kadınlar, önceden de sağlık, eğitim ve ekonomik fırsatlara ulaşmakta zorlanıyordu, ancak deprem sonrası bu zorluklar daha da arttı.

Kadınların yaşadığı ekonomik zorluklar

Fas Anayasası, kadınların ekonomik, sosyal olarak güçlendirilmesini ve kamu politikalarına entegre edilmesini öngörse de bu hedef henüz tam anlamıyla hayata geçirilmiş değil. Özellikle kırsal bölgelerde yaşayan kadınlar, üretime önemli katkılar sunmalarına rağmen, yeterince desteklenmiyor.

Tarım, hayvancılık, ev işleri ve çocuk yetiştirme gibi birçok işte çalışan kırsal kesimdeki kadınlar, kalkınma projelerinden dışlanıyor. Küçük ölçekli gelir getirici projeler için sağlanan fonlardan faydalanabilmek için kadınların 34 yaşından küçük olması şartı konuluyor. Bu da kadınların büyük bir kısmının ekonomik destekten mahrum kalmasına neden oluyor.

Kadın hakları savunucusu ve Afoulki Kadınlar Derneği Başkanı Zahra İd Ali, kırsal ve dağlık bölgelerde yaşayan kadınların temel hizmetlere erişimde büyük engellerle karşı karşıya olduğunu vurguladı.

Zahra İd Ali, bu bölgelerde yaşayan kadınların hala sağlık, eğitim ve iş olanaklarından mahrum olduğunu belirterek, “Deprem sonrası ise koşullar daha da kötüleşti. Kadınlar, en temel yaşam koşullarına bile sahip olamıyor. Üstelik, kız çocukları da eğitime erişimden yoksun kalıyor ve çoğu zaman okuldan ayrılmak zorunda kalıyor" dedi.

‘Kadınlar hala psikolojik travmalarla mücadele ediyor’

Zahra İd Ali, kadınların ekonomik hayata katılımının artırılması ve yeniden inşa sürecine dahil edilmesi gerektiğine dikkat çekerek şunları söyledi: "Kadınlar ve çocuklar için yaşam koşulları giderek kötüleşiyor. Yeniden inşa süreci çok yavaş ilerliyor ve birçok aile hala soğuk hava ve kar yağışı altında çadırlarda yaşamak zorunda kalıyor. Depremzedeler için ayrılan maddi yardımlar, güvenli evler inşa etmek için yeterli değil. Ayrıca, kadınlar hala psikolojik travmalarla mücadele ediyor. Bu nedenle, kadınları ekonomik olarak güçlendiren ve izolasyonlarını sona erdiren stratejik programlar geliştirilmelidir."

‘Kadınların yeniden yapılanma süreçlerine dahil edilmesi gerekiyor’

Zahra İd Ali ayrıca, bölgede yapılacak yeni konutların geleneksel mimariye uygun olması gerektiğini belirterek, dağlık bölgelerdeki kültürel mirasın korunmasının öneminin altını çizdi.

Bölgede inşa edilecek evlerin bölgenin kimliğini yansıtması gerektiğini ifade eden Zahra İd Ali, “Ancak şu ana kadar yapılan çalışmalarda bu mirasın korunmasına dair yeterli bir adım atılmış değil. Oysa, kadınlar bu mirası nesilden nesile aktaran en önemli kişiler. Dolayısıyla, kadınların yeniden yapılanma süreçlerine aktif olarak dahil edilmesi gerekiyor" diye belirtti.

Hamile kadınlar 100 kilometre uzaklıktaki hastaneye gidiyor

El-Huz bölgesine bağlı Taseft köyünde yaşayan Fatma Said, köydeki kadınların özellikle sağlık hizmetlerine erişmekte büyük sıkıntılar yaşadığını ifade etti.

Depremde köydeki doğum kliniğinin yıkıldığını ve hamile kadınların doğum yapmak için yaklaşık 100 kilometre uzaklıktaki Marrakeş veya Tehnout’a gitmek zorunda kaldığını belirten Fatma Said, “Ayrıca yaz aylarınde akrep sokmaları çocuklar için büyük tehdit oluşturuyor. Köylüler akrep sokmalarına karşı çocukları hızla şehre götürmeye çalışıyor” dedi.

Fatma Said, köydeki kadınların kendi aralarında bir dernek kurarak ekonomik olarak güçlenmeye çalıştığını ifade ederek, şöyle konuştu: "Amacımız köydeki kadınları ekonomik olarak bağımsız hale getirmekti. Biz insani yardımlara bağımlı kalmak istemiyoruz, sadece varlığımızın fark edilmesini ve insan gibi yaşamak için bir fırsat verilmesini istiyoruz."

‘Kız çocukları okulu erken yaşta bırakmak zorunda kalıyor’

Taseft köyünden Naime Ait Amgar, köylerinde kız çocuklarının okulu erken yaşta bırakmak zorunda kaldığını söyledi.

"Köyümüzde okullar çok uzak olduğu için kız çocukları erken yaşta eğitimden kopmak zorunda kalıyor” diyen Naime Ait Amgar ailelerin maddi imkansızlıklar nedeniyle çocuklarını şehre gönderip eğitimlerine devam etmelerini sağlayamadıklarını dile getirdi.

Naime Ait Amgar, köydeki ekonomik sıkıntıları şu şekilde ifade etti: "Köyümüz, doğal güzellikleri ve badem ağaçları ile tanınmasına rağmen, halkımız fakirlik içinde yaşıyor. Erkekler şehirde iş ararken, kadınlar çocuklarıyla köyde kalıyor ve tarlalarda çalışıyor. Yol ve ulaşım imkanlarının yetersizliği, kadınların temel hizmetlere ulaşmasını neredeyse imkansız hale getiriyor."

Kadınlar,

hükümeti kadınları ekonomik ve sosyal açıdan güçlendirecek somut adımlar atmaya, yeniden inşa sürecini hızlandırmaya ve kırsal bölgelerde yaşayan kadınlara yönelik ayrımcılığı ortadan kaldırmaya çağırdı.