HANAN HARITE

Fas- Fas özellikle son yıllarda insan hakları ihlalleri ile dikkatleri üzerine çekiyor. Kadınlar ayrımcılık, baskı, şiddet ve katliamlarla baş başa bırakılırken bu konudaki sansür de devam ediyor. Ancak bir yandan da kadınlar var olma mücadelesinden vazgeçmiyor. 

İnsan Hakları İzleme Örgütü daha önceki raporlarında yetkililerin gazetecilere, aktivistlere, sosyal medya yorumcularına ve monarşiyi eleştiren herkese baskı yapmaya devam ettiğini ortaya koydu.  Basın yasasının hapis cezası içermemesine rağmen yetkililer, eleştirmenleri hapse atmak için ceza hukukunun bazı bölümlerine başvurmaya devam ediyor. Ajansımızın sorularını yanıtlayan gazeteci, insan hakları aktivisti, kadın ve toplumsal cinsiyet meseleleri eğitmeni Mina Hujib, Fas Basın ve Yayın Kanunu da dahil olmak üzere ifade özgürlüğü üzerindeki baskıları ajansımıza değerlendirdi. 

*Fas'ta ifade ve basın özgürlüğünün durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

İfade özgürlüğü evrensel bir haktır ve insan hakları sisteminin temel direği olup, medeni ve siyasi haklar arasında yer almaktadır. Bir kişi bu hakka sahip olmadan diğer haklardan yararlanamayacaktır. İnsan haklarıyla ilgili uluslararası anlaşmalarda ve Fas anayasası da dahil olmak üzere çoğu demokratik ülkenin anayasalarında öngörülen hak, geniş ilgi görmüştür.

Her insanın düşünce ve ifade özgürlüğü hakkına sahip olduğunu belirten İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 19’uncu maddesi ve Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme'nin 19’uncu maddesi de bu hakkı öngörmektedir; çünkü her insan düşünce ve ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Ancak bu sözleşme, hakların kullanılmasının görev ve sorumluluklarla birlikte olduğunu öngörmektedir ve bu nedenle başkalarının haklarına ve itibarına saygı gösterilmesi söz konusu olduğunda bunların açık ve net bir metinle sınırlandırılmasına izin vermektedir.

Fas yasalarında ulusal güvenliği, kamu sağlığını, kamu düzenini ve genel ahlakı düzenleyen yasalar var. Gazetecilik mesleği, Fas'ın imzaladığı uluslararası sözleşmelere olan bağlılığı ve uyumluluk ile bağlantılı. Bu nedenle fikir ve ifade özgürlüğünü veya genel olarak basını değerlendirirken Fas'ın bağımsızlığından bu yana siyasi ve parti çoğulculuğuna ve yayınlara izin verdiğini fark edeceğiz. Medya platformlarının gazete ve yayınların çıkarılmasına ilişkin herhangi bir kısıtlama yok.

* Fas’ta Basın ve Yayın Kanunu her ne kadar özgürlüğü kısıtlayıcı hükümlerden yoksun olsa da gazetecilerin Ceza Kanunu hükümleri kapsamında yargılanması konusunda bir köprü kuruluyor. Buna ne diyorsunuz?

Fas hukukunda gazetecilere yönelik olumsuz cezalar öngörülmüyor ancak gazetecinin ceza hukuku kapsamında yargılanmasını sağlayan bir köprü var. Burada yayıncılık ve gazetecilik meseleleri, ifade ve fikir özgürlüğü meseleleri ve kapsamına giren davalar arasında ayrım yapmamız gerekiyor. Kabahatler ve ceza hukukuna göre gazeteciler yargılanabilir. Bu durumda biz Basın Kanunu'na göre yargılanmalarını talep ediyoruz. Kamu politikaları ve görüşlerinin tartışılması, bazı toplumsal ve siyasi konuların gündeme getirilmesi söz konusu olduğunda ve gazeteci bundan sorumlu tutulduğunda; burada gazetecinin fikrini ifade ettiği için zulme uğradığı ve ifade özgürlüğünün ortadan kaldırıldığı söylenebilir.

Bir gazeteciye örneğin vatandaşları karalama, onur ve itibarlarına meydan okuma hakkı verilemez. Burada şunu belirtmek gerekir ki, hakaret bir gazetecinin işleyebileceği en ciddi ihlallerden biridir. Kişiye, ailesine ve aile çevresine yönelik çok ciddi sonuçları vardır. Dolayısıyla bir gazeteci profesyonel gazetecilik kapsamına girmeyen bir ihlal yaptığında ceza kanununa göre cezalandırılabilir. Toplumdaki rolleri birden fazla olduğundan tüm kanunları bilmesi gerekir. Ülkede değişen birtakım kanunlar var ve basın çok önemli roller üstlendi. Örneğin, tecavüz failinin tecavüze maruz bıraktığı kızla evlendiğinde cezadan kaçmasına izin veren yasa değişti. Ceza Yasası'nın bu bölümü kaldırıldığı için bu yasada Fas basını önemli bir rol oynadı.

*Bugün Fas yasa değişikliğine doğru gidiyor, sizce şu anda bunun önemi nedir ve gazetecileri koruyacak ulusal bir mekanizmanın oluşturulması için Basın ve Yayın Yasası'nda da değişiklik yapılması gerekiyor mu?

Fas, gazetecilere yönelik adli ve sosyal korumanın sağlanması, haber kaynaklarının korunması ve gazetecilerin saldırılardan korunması gibi bir dizi olumlu hükmü içeren basın ve yayıncılığı düzenleyen yasalar düzeyinde ilerleme kaydetti. Her ne kadar bu yasa gazetecilerin özgürlüğünden yoksun bırakılmasını öngörmese de gazetecilerin mesleklerini yapabilmesi için yine de değiştirilmesi gerekmektedir. Fas Basını bu alanda katkı sağladı ve parlamento ekipleri de kamuoyu tartışması çerçevesinde eklenmesi gereken değişiklikleri sundu.