SARYA DENİZ

Haber Merkezi- AKP-MHP iktidarının kendileri için milat olarak gördüğü 2023 yılına girdik. Lozan Antlaşması'nın 100'üncü yılının dolması ve Cumhuriyetin kuruluşunun 100'üncü yılı olması gibi nedenlerden AKP-MHP iktidarı da bu yıla farklı bir anlam biçti. 2023 yılı için ekonomik, siyasi ve birçok alanda hedeflerinin olduğu 100’e yakın madde açıklamıştı. Haberimizin içinde tüm maddeleri tek tek ele alamasakta iktidarın hedeflediği fakat hayata geçmesi yine kendi politikaları ile engellenen birkaç başlığa değineceğiz. 2023’e giderken durum kadınlar açısından neydi ne oldu?  Türkiye, 10. Kalkınma Planı’nda vaat edilen hedeflerin neresinde?

100 kadından sadece 18'si kayıtlı

Aslında Kalkınma Planı’nın ilan edilmesinin üzerinden çok sular aktı. Biz belli başlı maddelere kadınlar açısından bakalım. Planın başlıca hedeflerinden biri işsizliğin yüzde 5’e indirilmesiydi. Kayıt dışı istihdamın ise yüzde 15’e düşürülmesi hedeflendi. Peki öyle mi oldu?

Kadın işsizliği endişe verici boyutlara ulaştı. Buna göre kayıtlı tam zamanlı istihdam sadece 21,8 milyon. Çalışma çağındaki 64,7 milyon kişinin sadece 21,8 milyonu kayıtlı ve tam zamanlı işlerde çalışabiliyor. 2022 yılı 2. çeyreğinde geniş tanımlı işsiz sayısı 7,7 milyonu aşarken her 100 kadından sadece 18'si kayıtlı ve tam zamanlı istihdamda yer alıyor. Gerçek genç işsizliği yüzde 36,6, genç kadın işsizliği ise yüzde 48,4.

Kadınlar kamusal alandan uzaklaştırıldı

Kadınların işgücüne katılımının arttırılması yine hayallerde kaldı. 2023 yılı için hedef yüzde 38’di ama öyle olmadı. Kadınların kamusal alandan uzaklaştırılması için adeta elden gelen yapıldı. Siyasilerin söylemleri de bu yönde oldu. ‘Kadınların kariyeri anneliktir’, ‘Annelerin annelik kariyeri dışında başka bir kariyeri merkeze almamaları gerekir” sözlerinden “İşsizlik oranları niye artıyor biliyor musunuz? Çünkü kriz dönemlerinde daha çok iş aranıyor. Özellikle kadınlar arasında kriz döneminde iş gücüne katılım oranı daha artıyor” diyerek işsizliğin nedenini kadının çalışmasına bağlayan açıklamalar hala hafızalarımızda. Kadınları evlerinde yani dört duvar arasında görmek isteyen iktidarın istihdam biçimi önerileri de bu yöndeydi. Sonuç olarak 2023 yılı hedefi imkansız hale geldi.  

Yoksulluk derinleşti

Hedeflerin en önemlilerinden biri de yoksulluğun azaltılmasıydı. Ancak bu yıl ülkede yoksuluk yaşanan ekonomik krizle arttı. Veriler geriye gideceğine daha da tırmandı. Kadınlar ve çocuklar temel gıda maddelerine dahi erişemezken tahmin edilenden çok daha fazla çocuk okuldan ayrılıp çalışmak zorunda bırakıldı. Kimi verilere göre ülkede açlık sınırı 9 bin 59 TL. 4 kişilik bit ailenin yoksulluk sınırı ise 26 bin 124 TL olarak ifade ediliyor. Bu verilerin sayısal değerden çok daha fazla anlamı var. Veriler kadınlar açısından daha fazla eşitsizlik anlamına geliyor. Eşitsizlik büyüyor ve yoksulluk derinleşiyor. Aynı zamanda bu durum kadınlar için çok yönlü bir şiddet sarmalını da ifade ediyor. Çocuklar için belki de çok daha fazlası. Okulu bırakanlar, erken yaşta evlendirilenler, çalışmak zorunda olanlar ve her türlü istismara karşı korumasız kalanlar... 

Yoksulluğun en yıkıcı etkisini çocuklar yaşıyor. Sağlıklı gıdaya, temiz suya, bebek bezine ulaşamayan çocuklar var. Çocuklarını giydiremeyen süt alamayan öğünlerini atlayan, gerektiğinde tedavi ettiremeyen anneler var. 

Partiler kapatılmayacak siyaset engellenmeyecekti

Hadi buradan Türkiye’nin son zamanlar da en çok konuşulan meselelerinden birine geçelim. Halkların Demokratik Partisi’ne (HDP) kapatma davası açıldı. 2023 hedefler arasında “Partilerin kapatılmasını tamamen kaldırılmak” maddesi de yer alıyordu. "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve ortadan kaldırmayı amaçladığı" gerekçesiyle HDP’nin kapatılması ve partinin eş genel başkanları Mithat Sancar ve Pervin Buldan'ın da bulunduğu 687 üyeye siyasi yasak getirilmesi talep ediliyor. Maddelerden biri de siyasete katılımın önündeki tüm engellerin kaldırılmasıydı. Ancak HDP üyesi birçok isim gözaltına alındı; tutuklandı. En son HDP’li vekil Semra Güzel tutuklandı ve dokunulmazlığı kaldırıldı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu’na siyasi yasak getirildi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı Ekrem İmamoğlu hakkındaki yargılama sonunda ceza verildi. 

'Maddeler yok sayıldı'

2023 vizyonlarından biri de “Güvenlik için özgürlükten taviz verilmemesi.” Bu madde de yok sayılanlardan. Örneğin kayıplarının akıbetini sormak isteyen Cumartesi Anneleri’ne Galatasaray Meydanı yasaklandı. Adalet Nöbeti tutan tutuklu yakınları ve ailelerinin basın açıklamaları her defasında Kaymakamlık yasağı bahane edilerek polis saldırısına maruz kaldı. Basın açıklaması özgürlüklerini kullanmak isteyen anneler yerlerde sürüklenerek şiddetle gözaltına alındı. Her 25 Kasım’da Taksim Beyoğlu’nda şiddete karşı yürüyen kadınların sesi kısılmaya çalışıldı. Eylem yasaklandı. Kürt illerinin tamamında dönem dönem günler süren eylem yasakları getirildi. Kimi yerleşim alanlarına giriş çıkışlar yasaklandı.

Kadın cinayetleri 3 kat arttı

Kadına yönelik şiddet son bulacaktı. Öyle mi oldu? Son 11 yılda Türkiye’de kadın katliamları 3 kat arttı. Erkekler 2010-2021 yılları arasında 3 bin 330 kadını katletti. Sayı sadece basına yansıyan haberlerden derlendi. Jinnews’in verilerine göre 2022’nin ilk 10 ayında 299 kadın katledilirken 190 kadın şüpheli bir biçimde yaşamını yitirdi. Türkiye’de yaşanan şüpheli kadın ölümlerinde ise açık bir şekilde artış yaşandı. Şiddet artmasına rağmen Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın kadın sığınma evi hedefi de düştü. Türkiye’de sığınma evlerinin toplam kapasitesi 3 bin 624’te kaldı. Bakanlığın 2021 yılında koyduğu hedef 155’ti ancak şuanda ülkede 149 sığınma evi bulunuyor.  2022 yılında da hedef 152’ye düşüyor. 2023 için ise 159 ama bu nasıl yapılacak merak konusu.

2023 bütçesinde kadın yok sayıldı

2023 yılı bütçesinde de AKP, “toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeden” uzak bir tutum aldı. “Türkiye’nin Yüzyılı” iddiasıyla duyurulan bütçe teklifinde, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın 2023 yılı bütçe teklifi 149 milyar 868 milyon TL. Bu bütçe içinde “kadının güçlenmesi”  için de sadece 2 milyar 86 milyon TL ayrılması öngörüldü. Bu da kadın başına sadece 25 TL anlamına geliyor. Ailenin korunması ve güçlendirilmesi için ayrılan bütçe ise 3 milyar 781 milyon TL olarak açıklandı. 

Anadilde savunmaya izin yok

“Anadilde savunmanın sorun olmaktan çıkarılması” maddesi uygulanmadı. Bu durumun yargılamalarda bir çok örneği yaşandı. “Örgüt yöneticisi olmak” ve “örgüt üyeliği” iddialarıyla yargılanan Özgür Kadın Hareketi (TJA) Sözcüsü Ayşe Gökkan’ın görülen 20’nci duruşmasında anadilinde savuma yapmasına izin verilmedi. Mardin'in Nusaybin ilçesinde 21 Mart 2010'da kutlanan Newroz'u tertip eden komite üyelerine açılan davanın duruşmasında Kürtçe savunmaya izin verilmedi. Demokratik Toplum Kongresi Eş Başkanı Leyla Güven ve HDP Amed İl Eş Başkanı Hülya Alökmen’in Kürtçe savunma yapmaları Türkçe bildikleri gerekçesi ile reddedildi.

Temsilde adalet

“Temsilde adaleti sağlamak” hedefine de kadınlar açısından bakalım. "Siyasette Kadın 2021" haritası verilerine göre Türkiye, parlamentolardaki kadın temsilinde 188 ülke arasında 129'uncu sırada. Kadınlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) yüzde 17,1 oranında temsil ediliyor. Kadın milletvekillerinin TBMM'deki temsili 2007'de yüzde 9,1'e; 2011 seçimlerinde yüzde 14,3'e; 7 Haziran 2015 seçimlerinde de yüzde 17,6 ile tarihinin en yüksek seviyesine çıktı. 24 Haziran 2018 seçimlerinde oran yüzde 17,1 olarak gerçekleşti. Son seçimin ardından Meclis’e giren 600 milletvekilinin 103'ünü kadınlar, 497'sini erkekler oluşturdu.

Bu maddeye HDP açısından ve biraz farklı bir açıdan bakıldığında ise ortaya vahim bir tablo çıkıyor. Zira bir halkın temsili engelleniyor.7 Haziran 2015 seçimlerinin ardından HDP’liler gözaltına alındı veya tutuklanarak cezaevlerine gönderildi. 2015-2021 yılları arasında HDP’ye yönelik operasyonlarda 16 bin 490 kişi gözaltına alındı, aralarında 750 üye ve yöneticinin de bulunduğu 5 bin 66 kişi de tutuklandı.  Eş Genel Başkanlarla birlikte 18 milletvekili, 23 MYK, 21 PM üyesi 800'ü aşkın il ve ilçe yöneticisi tutuklandı. Şu anda 8 milletvekili ve 15 MYK üyesi tutuklu. Aynı zamanda 13 milletvekilinin milletvekilliği düşürüldü.

Orman yangınları yüzde 250 arttı

2023 planlamasında ormanlar ve çevre ile ilgili de maddeler vardı. Hedef orman varlığını ülke toplam alanının yüzde 30’una çıkarmaktı ama tutmadı. AKP döneminde orman yangınları yüzde 250 arttı. Sadece son üç yılda 210 bin hektarlık alan kül oldu. Sadece geçen yıl resmi verilere göre 178 bin hektar, yandı.  Yani bu bir yılda yanan ormanların sayısı, son 20 yılda yanan ormanlara denk düşüyor. Kadınlar çevre eylemlerinde tüm saldırılara karşın en önde yer aldı. Örneğin Muğla’nın Milas ilçesinde Akbelen Ormanı’na kurulmak istenen maden ocağına karşı kadınlar nöbet tuttu. Manisa’da yapılmak istenen TOKİ konutları için ağaçların kesilmesine karşı kadınlar eylemdeydi. Kadınlar ağaçlara sarılarak nöbet tuttu. 80’ini aşmış kadınlar toprakları için eylem yaparken gözaltına alındı, cezalandırıldı.

Tüm tablonun ardından geriye tek bir soru kalıyor ‘2023 Türkiye halklarına ne getiriyor?’