SAYDA ŞÎRZAD

Haber Merkezi – İran’da kadın ve engeli bulunan birey olmak oldukça zor. İran hükümetin, topluma kazandırılması için herhangi bir çalışma yürütmediği kesimlerden birisini de özel gereksinimli yurttaşlar oluşturuyor. Mevcut İran hükümet yasaları içerisinde iktidar fiilen, engeli bulunan yurttaşları desteklemek, istihdam etmek, yasalarda yer vermek gibi bir politikaya sahip değil. Ülkedeki trafik sorunlarının en ciddi boyutunu fiziksel engeli bulunan yurttaşlar yaşıyor. İran’da yapılan araştırmalara göre bilhassa görme engelliler trafikte ‘görmezden geliniyor’ ve neredeyse yok sayılıyor. Görme engeli bulunan yurttaşlar, ülkede 16 Eylül’de Jina Aminî’nin katledilmesi ardından başlayan ayaklanmalarda sık sık eylem yaparak trafik kurallarında görme engeli bulunan yurttaşların sorunlarını dile getirmişti.

Çalışma alanında ‘Aksansız Farsça’ şartı!

İran’da konuşma problemi çekiyorsanız; Arap, Azeri, Türk, Kürt vb. farklı bir ulusa mensup olmanız dışında konuşma engeliniz ya da Farsça telaffuz engeliniz varsa da işsiz kalabilirsiniz. Çünkü ‘Farsça dilinin aksansız bir şekilde telaffuz edilme’ şartı da iş alanlarında aranan bir şart. Ülkede fiziksel ve görme engeli bulunan yurttaşların büyük çoğunluğu ailesinin desteği ile yükseköğrenim gördüğü halde fiziksel engellerinden dolayı hükümet ya da özel alanlarda iş bulamıyor. Fiziksel engeli bulunan yurttaşların iş bulamamalarında en belirleyici etken hükümetin bu konuda pozitif ayrımcı politikalar uygulamak yerine tersinden engelleyici kararnameler çıkarması.

İş alım kararnameleri kadınları ve engellileri dışlıyor

İran Eğitim Bakanlığı tarafından 2017 yılında öğretmenlerin seçimi için kabul edilen idari kararnamede yayınlanan uzun liste, hastalıklar ve fiziksel engelleri içeriyordu. Bu kararnameyle sağlık raporlarında rahimde cerrahi operasyon ve üreme sisteminin disfonksiyonu, yüzde aşırı tüylenme, erken veya yavaş ergenlik, depresyon, şiddetli migren, parmak kaybı, omurga problemleri, karaciğer, safra kesesi ve karın ameliyatı olduğu belirtilen öğretmenlerin atanmasını engelliyor. Başta kadınları ve fiziksel engeli bulunan yurttaşları hedef alan, atamaların önünde engel teşkil eden kararname kadın ve insan hakları aktivistlerinin tarafından eleştirilmişti. 

Tesisler barınma sorununa hitap etmiyor

Engelli yurttaşların kaynaklara ulaşması da neredeyse bir hayal, bu bireyler kendi kaynakları ile aldıkları eğitimin sonucunda bazı işlerde yasalar nedeniyle yer alamıyorlar.

 Örneğin hukuk doktorası sahibi görme engeline sahip bir bireyin hakimlik ya da noterlik yapması yasalarla engellenmiş durumda. Ayrıca ülkede engelliler için özel eğitim merkezlerinin sayısı az ve var olanlarda ihtiyaçlara cevap olacak nitelikte değiller.

Pehlevi’den kalan materyallerle eğitim veriliyor

İsmini vermek istemeyen görme engelli bir kadın eğitim sisteminde karşılaştığı sorunları şöyle aktarıyor: “Ben okula gittiğimde düşünün bize halen Pehlevi döneminden kalan ve görme engelliler için hazırlanan kitaplar ve bu çerçevede eğitim veriliyordu. İran İslam Cumhuriyeti’nin görme engelliler ile ilgili bir politikası yok. Bu durum eğitim sistemine ve eğitim materyallerinin olmamasına da yansıyor. Yedi yıl boyunca Tahran’da yatılı okudum çünkü benim doğduğum yerde görme engelliler için hiç okul yoktu. 7 yıl kaldığım Tahran’da ise görme engelliler için yurt yoktu. 7 yıl boyunca normal bir kız yurdunda kaldım. Görme engelliler için özel bir yurt olmadığı için yurt çalışanları ve müdürleri de çok deneyimsizdi ve beni sık sık aşağılarlardı.

Yoksulluk eğitimi daha da zorluyor

Engeli bulunan bireyler için orta ve lise öğrenimin ardından üniversite okumak daha zor oluyor. Üniversitede eğitim materyalleri kısmen de olsa vardı ancak bunlar o kadar pahalıydı ki neredeyse bir ailenin tüm emeğini bunlara harcamak zorunda kalıyorsunuz. Yani ya zengin olmalısınız ya da sizin için her şeyini feda edebilecek bir aileniz olmalı. Fiziksel engeli bulanan kadınlar için özel yurt ve imkanlarda yok. Engelli rampası bile hayal gibi ve varsa bile biliyorsunuz ki bu sadece gösteriş olsun diye yapılmış ve ihtiyacı karşılamaktan uzak.”

İnternet filtrelemeleri programlara ulaşımı engelliyor

Rojhilat Kürdistan’da yaşayan başka bir görme engeli bulunan yurttaş ise birçok sorun ile karşı karşıya olduklarını ifade ediyor. “İran’da hiçbir şey bize özel tasarlanmadı ve dizayn edilmedi” diyerek tepkisini dile getiren yurttaş, “İnternet ya da dijital dünyada bile engelleniyoruz. Engellerimizi aşmamız için hazırlanan yazılımlara İran’da uygulanan filtreler nedeniyle ulaşamıyoruz” diye konuştu.

Engeli bulunan yurttaşın annesi ise “Oğlum çok korkuyor çünkü polis sokaklarda halka ateş açıyor ama nasıl kendisini koruyabilir ki?” sözleri ile duyarlılık çağrısında bulunuyor.

Aktivistler: Politikalar yetersiz

Görme engelliler için çalışma yürüten yardımlaşma derneğinin 100’den fazla görev üstlendiğini ve çok sayıda projeye imza attığını ancak sivil girişimlerin bu konuda yeterli olmadığını belirten İranlı engelli hakları aktivistleri, engeli bulunan yurttaşların güçlendirilmesi için çok sayıda kampanyaya imza attıklarını söylüyor. İran’da görme engelli yurttaşlar uzun yıllar boyunca kişisel banka hesaplarını tek başına yönetemedi ve bankacılık işlemlerini vasileri olmadan gerçekleştiremedi. Aynı husus kimlik doğrulama gerektiren çok sayıda farklı işlem içinde geçerli. İran hükümet politikalarının engeli bulunan bireyler için özel politikalarının olmamasını eleştiren aktivistler, derneklerin bu sorunu çözemeyeceğini, elektronik işlemlerin engeli bulunan yurttaşlara göre uyarlanması gerektiğini işaret ediyor.

Kadınlar kendilerini güvende hissetmiyor

İran yasalarında yüzde 3 engelli istihdamı bulunuyor ancak pratikte hiç uygulanmadı. İran'ın üye olduğu komisyonlar da var ancak hükümleri de uygulanmıyor. Örneğin yüzde 3 engelli istihdam yasası hiç uygulanmadı. Engelli yurttaşlar ülkede kendilerini güvende hissetmiyor. İran’da engeli bulunan kadınlar toplumun yüzde 5’ini oluşturuyor ama kendilerini güvende hissetmiyorlar.

Engellere rağmen seslerini duyurmaya devam ediyor

Her yıl dünyada binlerce engeli bulunan yurttaş, 3 Aralık Dünya Engelliler Günü’nde bulundukları her alanda taleplerini dile getirirken, İran’da ise bu tarz eylemlere izin verilmiyor. Sine başta olmak üzere Rojhilat Kürdistan kentlerinde fiziksel engeli bulunan yurttaşlar sokaklara çıkarak taleplerini haykırmak istese de polislerin engeli ile karşılaştı.

Engeli bulunan yurttaşlar ancak ayaklanmalar sırasında trafik eylemleri şeklinde çok sayıda eylem yaparak seslerini duyurmaya çalıştılar ve bu eylemlerini sürdürmeye devam ediyorlar.