Kadınlar tekçi anlayışı “Eş Başkanlık” sistemi ile yıkıyor

Tekçi olarak inşa eden rejim anlayışına karşı kadın ve erkek eşitliğini esas alan eş başkanlık sistemi Kürt kadınlar öncülüğünde birçok alana yayılıyor. Kuzey ve Doğu Suriye’de de komünlerden siyasi partilere eş başkanlık sistemi her alanda yaşam buluyor.

BERÇEM CUDÎ

Kobanê -  Ortadoğu başta olmak üzere dünyanın bazı ülkelerinde kadınlar siyasetten sanata, toplumsal yaşamdan ekonomiye birçok alandan uzaklaştırılıyor. Tarihten bugüne kadınlar erkek egemen sistemin baskılarına ve yok saymalarına karşı önemli mücadeleler yürüttü ve yürütmeye de devam ediyor. Kadınların yok sayıldığı, haklarının gasp edildiği, yaşamın birçok alanından uzaklaştırıldığı, katledildiği, şiddete maruz bırakıldığı, taciz ve tecavüz saldırılarına uğradığı Türkiye’de de kadınların verdiği direniş tarih sayfalarına not düşecek nitelikte. Özellikle Kürt kadınlar ağır bedellere rağmen kazanımlarını korumakta kararlı. Bunlardan biri de eş başkanlık sistemi.

Türkiye’de ilk kez 2005 yılında yürürlüğe girdi

Dünyada ilk kez eş başkanlık sistemini 1980 yılında Alman Yeşiller Partisi hayata geçirdi. Bu karar tüm partilere ilham verirken, Türkiye'de ise ilk defa 2005 yılında Demokratik Toplum Partisi (DTP) eş başkanlık sistemini yürürlüğe koydu ve bu modeli belediyelerde de esas aldı. Eş başkanlık sistemi daha sonra HDP ve DBP başta olmak üzere birçok kurum ve kuruluşun tüzüğüne girerken, belediyelerden sivil toplum örgütlerine eş başkanlık sistemi hayata geçirildi. PKK Lideri Abdullah Öcalan, 20 Eylül 2004'te eş başkanlık sistemiyle ilgili olarak eş başkanlık sisteminin doğru uygulanması gerektiğini söyledi.

Kadınlar baskılara karşı kazanımlarını koruyor

Türkiye’de eş başkanlık sistemine yönelik devlet baskısı ise 2014 yılından bu yana yürütülen siyasi soykırım davaları ve tutuklamalarıyla devam ediyor. Bu nedenle eş başkanlık sistemini uygulayan politikacılara ve partilere yönelen iktidar, her fırsatta milletvekillerini, politikacıları ve özellikle kadınları tutukluyor. Eşit temsiliyet, kadınların her yerde varlık mücadelesi vermesi  iktidarın en büyük korkusu haline gelirken, Kürt kadınlar kazanımlarını korumak için mücadele etmekten vazgeçmedi.

Kadınlar “eş başkanlık” sistemi ile “ben varım” dedi

Siyasi Kürt kadın tutuklulardan Sebahat Tuncel bir röportajında eş başkanlığa dair şu ifadelerde bulunuyor: “Biz kadınların olmadığı alanlarda ne yazık ki ya kadınlar hiç gündeme gelmemekte ya da kadınlar aleyhine kararlar alınmaktadır. İşte bizim uyguladığımız eş başkanlık, mevcut gidişata dur demekte, kadınları için özgür bir geleceğin nasıl olacağını da göstermektedir. Eş başkanlık sisteminin en büyük kazanımı, kadınları yok sayan, görmezden gelen, emeğini sömüren, her türlü şiddet ve ayrımcılık uygulamaları ile kölece bir yaşama mahkûm etmek isteyen zihniyet kalıplarına karşı çıkarak ‘ben varım’ demesi, kadınların her yerde en güçlü şekilde temsilinin sağlanması, kadın emeğinin, mücadelesinin görünür kılınmasıdır. Toplumsal değişim dönüşümdeki rolü tartışılmazdır. Erkek egemen siyasetin değişmesinde, yerel yönetimlerde hizmeti ‘erkeğe hizmet’ olarak ele alan zihniyetin yerle bir edilerek, toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinden politika geliştirip hizmet üretmesidir.”

Pervin Buldan: Eş başkanlık sistemine saldırıyorlar çünkü…

HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan’da eş başkanlığa dönük saldırılara ilişkin 19 Kasım 2020 tarihinde Diyarbakır’da yapılan bir toplantıda şu sözleri dile getirmişti: “Eş başkanlık kadınlar adına bir kazanım olduğu gibi eşitlik, adalet, demokrasi, insanlık adına da bir kazanımdır. Aynı zamanda erkek iktidar ve onun temsilcileri de bu gerçeğin farkında ve kadına saldırırken eş başkanlık sistemimizi özellikle hedef almaktadırlar. Bir yandan yasalara aykırı bir şekilde, seçilmiş eş başkanlarımızı hukuksuzca tutuklarken, diğer taraftan yine yasalara aykırı bir şekilde eş başkanlık suçu diye bir suç yarattılar bu ülkede. Çünkü onlar da biliyorlar ki; gelmekte olan eşitlik ve demokrasi mücadelesinin kazanımları, onların binlerce yıllık erkek egemen anlayışının, bu anlayışın sömürgeci uygulamalarının sonunu da beraberinde getirecektir. Eş başkanlık sistemine saldırıyorlar çünkü kadının erkek karşısında hak ve hukuktan yoksun, kadını ezilmesi gereken bir kimlik olarak görüyorlar. Kayyumlar göreve başlar başlamaz ilk elden kadın kurumlarını kapatması, kadınların savunma mekanizmalarının faaliyetlerini sonlandırması, bunun en açık ve en bariz örnekleridir. Ancak çare değildir. Ne kadar baskı hukuksuzluk varsa o kadar dik duran, o kadar kararlı bir mücadele görecekler karşılarında.”

Rojava’da da hayata geçirildi

Eş başkanlık sisteminin uygulandığı yerlerden biri de Kuzey ve Doğu Suriye’dir. Eş başkanlık sistemi, Kuzey ve Doğu Suriye'de Demokratik Birlik Partisi (PYD) ve Demokratik Toplum Hareketi'nin (TEV-DEM) kurulmasıyla başladı. 2014 yılında demokratik bir özyönetimin kurulmasıyla bu model tüm kurum, kuruluş, topluluk ve sosyal kuruluşlarda yürürlüğe girdi. Kadın ve erkek eşit bir şekilde birlikte siyaset yaparken, toplumsal değişime doğru adım atar. Kuzey ve Doğu Suriye-Rojava bölgelerinde ekolojik ve demokratik toplum ile kadın özgürlüğüne dayalı eş başkanlık modeli, ‘tek başkan’, ‘tek vizyon’ ve ‘tek hükümet’ biçimiyle yönetilen ulus-devlet sistemine bir alternatif olarak kabul ediliyor.

PYD Ortadoğu’da bir ilki başardı

Demokratik Birlik Partisi (PYD) 2003 yılında eş başkanlık sistemini kurmuş ve başlangıçta eş başkanlık sistemini yasasının temel ilkesi olarak seçmiştir. PYD aslında Ortadoğu'da eş başkanlık sistemini yürüten ilk parti ve örgüt olma özelliğini taşıyor.  Devamında eş başkanlık sistemi 2010 yılında Demokratik Toplum Hareketi'nin (TEV-DEM) kurulmasıyla yürürlüğe girdi. 19 Temmuz 2012'de Rojava Kürdistan'ında devrimin başlamasıyla Demokratik Özerklik modeli başladı. Öz-Yönetim sisteminde eş-başkanlık, kantonlar, konseyler, belediyeler ve meclis için en temel yönetim biçimidir. Demokratik Suriye Meclisi (MSD) 2015 yılında kuruldu. MSD, eş başkanlık sistemiyle çalışmalarına başladı. 2018 yılında Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi kuruldu. Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi 3 bölge ve 4 sivil idareyi yönetiyor. Kuzey ve Doğu Suriye’de, tüm kurum, kuruluş, örgüt ve alanlarda eş başkanlık sistemi uygulanmaktadır.

YNK eş başkanlığı yanlış anladı!

Federe Kürdistan'da ise 2015'ten önce siyasette kadın sayısı sazdı. Ancak 2015 yılında Özgürlük Hareketi'nin (Tewgera Azadi) kurulmasıyla birlikte eş başkanlık sistemi başladı ve bu sistem bu güne kadar devam ediyor. 2019 yılında YNK eş başkanlık sistemini uygulamaya koydu. Ancak YNK’de bir erkek ve bir kadının partiyi yönetmesi gerekirken, iki erkek partiye eş başkanlık etti. Doğu Kürdistan'da 7 yıldır eş başkanlık sistemi uygulanıyor. Doğu Kürdistan'da PJAK ve KODAR öncülüğünde eş başkanlık sistemi geliştirildi.

Eş başkanlık sistemi yayıldı

Kürdistan Topluluklar Birliği (KCK) 2013 yılında eş başkanlık sistemine geçti. 1999 yılında kurulan Kürdistan Ulusal Kongresi (KNK), 2013 yılında eş başkanlık sistemine geçti. KNK, çatısı altındaki 43 parti, dernek ve sivil toplum kuruluşuna eş başkanlık sistemine geçme çağrısında bulundu. Bu nedenle Avrupa Kürdistan Demokratik Toplumları Kongresi (KCDK-E), Êzidî Dernekleri Federasyonu ve Kürdistan Aleviler Federasyonu (FEDA) eş başkanlık sistemini Avrupa'da ilk kez uyguladı.

Yarın: Fırat Özerk Bölgesi Yürütme Kurulu Başkan Yardımcısı Emine Bekir’in röportajı