رەجا حەميد ڕەشید  

 

بەغدا ـ ئازادی ڕۆژنامەگەری یەکێکە لەو پرسە بنەڕەتیانەی کە ڕەنگدانەوەی پابەندبوونی وڵاتێکە بە بنەما دیموکراتیەکان و مافەکانی مرۆڤەوە، پەیوەندییەکی نزیک بە توانای پیشەییەکانی ڕاگەیاندنەوە هەیە بۆ گەیاندنی ڕاستییەکان و بەڕێوەبردنی ڕۆڵی چاودێریکردنیان بەبێ سنووردارکردن و هەڕەشە.

 

١٥ی حوزەیران ١٥٦ ساڵەی دامەزراندنی ڕۆژنامەگەری عێراقی تێدەپەڕێت، سەرەڕای ئەم ساڵانە، عێراق بەردەوامە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاڵەنگاری بەرچاو لەم بوارەدا، بەپێی ڕاپۆرتی پەیامنێرانی بێ سنووری ئەمساڵ، عێراق لە پلەی ١٦٩هەمینە لە جیهانیدا لە ئاستی ئازادی ڕۆژنامەگەریدا، لە پلەی ١٢٦هەمینە لە پێوەرەکانی ئازادییە گشتیەکان، ئەم دۆخە ڕەنگدانەوەی کەش و هەوایەکی ئاڵۆزە کە ئازادی ڕۆژنامەنووسان بۆ ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانیان سنووردار دەکات و کاریگەریی نەرێنی لەسەر سەربەخۆیی ڕاگەیاندنکان دادەنێت.

 

نەغام مەکی، ڕۆژنامەنووس لە پارێزگای بەسرە پێیوایە کەمی پلەبەندی عێراق ڕەنگدانەوەی سنووردارکردنی بەرچاوە، کە سێبەریان بەسەر ئازادی ڕادەربڕین دادەنێت، ڕۆژنامەگەری دەنگی کۆمەڵگەیە و ئامرازی سەرەکییە بۆ دەربڕینی پرسەکانی، بەڵام ئەم سنووردارکردنانە لە شێوەی فشار و هەڕەشەکانی بەردەم ڕۆژنامەنووسان دەردەکەون، کاریگەری نەرێنی لەسەر بەردەستبوونی ناوەڕۆکی ڕاگەیاندنی و ڕێگریکردنیان لە ئەنجامدانی کارە پیشەییەکانیان بە باشترین شێوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، دیمەنی ڕاگەیاندن لە عێراقدا ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری دەبێتەوە، دیارترینیان هەڕەشەی بەردەوام و یاسادانانی لاواز و دەستوەردانی سیاسی لە کاری ڕۆژنامەوانیدا، هەرچەندە دەستڕاگەیشتن بە زانیاری مافێکی یاسایی گەرەنتی کراوە، بەڵام دەستڕاگەیشتن بە زانیاری هێشتا ئاڵۆزە و تەنانەت دەتوانێت مەترسی بۆ ڕۆژنامەنووسان دروست بکات کاتێک زانیاری ئاشکرا دەبێت کە ناکۆکە لەگەڵ بەرژەوەندی لایەنە کاریگەرەکان، جەختی لە پێویستی چاکسازی یاسایی بنەڕەتی بۆ دەستەبەرکردنی پاراستنی ڕۆژنامەنووسان و بەهێزکردنی سەربەخۆیی ڕاگەیاندن کردەوە.

 

سەبارەت بە پاراستنی ڕۆژنامەنووسان لە هەڕەشە و پێشێلکارییەکان، جەختی لە گرنگی یاسای ڕوون و میکانیزمی چاودێری سەربەخۆ و کاریگەر کردەوە، هاوکات لەگەڵ بەهێزکردنی ڕۆڵی ناوەمدەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، داوای بەهێزکردنی هاوپشتی پیشەیی لە نێوان ڕۆژنامەنووساندا کرد بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو فشار و ئاڵەنگاریانەی کە ڕێگری لە کردای کارەکانیان دەکەن، هەروەها بەهێزکردنی ڕۆڵی کۆمەڵگەی مەدەنی لە بەرگریکردن لە ئازادی ڕۆژنامەگەری لە ڕێگەی ئاشکراکردنی پێشێلکارییەکان و پێشکەشکردنی پشتیوانی یاسایی و ئەخلاقی بۆ ڕۆژنامەنووسان.

 

ڕۆژنامەگەری ژن و ئاڵەنگاری ئاڵۆزتر

نەغام مەکی ئاماژەی بەوەدا کە ژنان لە بواری ڕۆژنامەگەریدا ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری زیاتر دەبنەوە، دیارترینیان هەراسانکردنە، هەروەها هەلی موچەی نایەکسان و پەراوێزخستنی لە پۆستەکانی پێشەنگایەتی وەک سەرنوسەر، ئاماژەی بە بوونی پلەیەک لە هەڵاواردنی جوگرافی کرد، لە ئەزموونەکەیەوە، ژنە ڕۆژنامەنووسانی پارێزگاکانی باکوور و ناوەڕاست هەلی باشتریان هەیە بە بەراورد لەگەڵ هاوکارەکانیان لە پارێزگاکانی باشوور، بەتایبەتی بەسرە، ئەمەش دەبێتە هۆی دابەشکردنی نادادپەروەرانەی هەلەکان کە بەپێی ستانداردەکانی لێهاتوویی پشتگوێ دەخرێت.

 

ئالەنگاری مەیدانی

هیبە جەبار ماجد، ڕۆژنامەنووس لە پارێزگای کەربەلا دووپاتی کردەوە کە پێوەرەکانی ئازادی ڕۆژنامەگەری لە عێراق ڕەنگدانەوەی ئەو ئاڵەنگاریە بنەڕەتییە کە ڕۆژنامەنووسان لە ماوەی بیست ساڵی ڕابردوودا ڕووبەڕوویان بووەتەوە، ئەو سنووردارکردنانەی کە سەپێنراون تەنها لە ڕێکارە یاساییەکاندا سنووردار نەبوون، بەڵکو درێژبوونەتەوە بۆ تۆقاندن و ئاوارەکردن و تیرۆرکردن، ئەمەش وایکردووە پراکتیکی ڕۆژنامەگەری پڕ بێت لە مەترسی، وتی: وەک ڕۆژنامەنووسێکی مەیدانی، بەتەواوەتی لەگەڵ کەسایەتییەکانی ئازادی ڕۆژنامەوانیدا هاوڕام، ئەوەی لەماوەی ٢٠ ساڵی ڕابردوودا شاهیدی بووین، پەراوێزخستنی ڕۆڵی ڕۆژنامەنووسان بووە، تۆقاندنیان هەندێکجار بە داوای یاسایی و لەکاتی دیکەشدا بە ئاوارەبوون و تیرۆرکردن، تا ئەوکاتەی ئەوەی سەردەمانێک پیشەی تەنگانە بووە بووەتە پیشەی چوونە زیندان یان مردن.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەم هەڕەشانە لە چەندین سەرچاوەوە سەرچاوە دەگرن، لەوانە گروپی دەرەوەی یاساکان، ئەو دەسەڵاتانەی کە مافە دەستوورییەکان پشتگوێ دەخەن کە بۆ ڕۆژنامەنووسان گەرەنتی کراوە و تەنانەت خودی کۆمەڵگەش،ئەمەش ڕۆژنامەنووسان ناچار دەکات بەردەوام ڕووبەڕووی ڕاستییەک ببنەوە کە لە کێڵگەی مین دەچێت، وتی: ئازادی تەنها لێرە و لەوێ دروشمێکە، ڕۆژنامەنووسان لە ڕاستیدا ئازارێکی زۆر دەچێژن، لەکاتی تەواوکردنی لێکۆڵینەوەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، هەندێکجار زانیارییەکی زۆر ڕادەگرن، ترسیان هەیە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت و ڕووبەڕووی زیندانیکردن یان تیرۆرکردن ببنەوە، لەگەڵ تۆمارکردنی تاوانەکە وەک تاوانێکی نەناسراو، وەک ئەوەی لەگەڵ هەندێک هاوکار لە هەموو پارێزگاکاندا ڕوویداوە.

 

لە ڕوانگەی ئەوەوە، ئەم مەرجانە پێویستی گەرەنتی ڕاستەقینە بۆ پاراستنی ڕۆژنامەنووسان، دابینکردنی ژینگەیەکی کارکردنیان بۆ دابین دەکەن کە ڕێگەیان پێبدات بە ئازادی و سەلامەتی پیشەکەیان پراکتیزە بکەن، زۆرینەی ڕەهای دامەزراوە ڕاگەیاندنییەکان ملکەچی ئاراستەی سیاسی یان ئایدیۆلۆژین، جا لەڕێگەی پەیوەندیکردنیان بە پارتە سیاسییەکان، کەسایەتییە کاریگەرەکان، یان گروپەکانی خاوەن ئەجێندای تایبەتەوە بێت.

 

ئاڵەنگاری یاسایی و سنووردارکردنی یاسایی

هیبە جەبار ماجد جەختی لەوە کردەوە کە ئەم ڕاستییە سنووردارکردن بەسەر ئازادی ڕۆژنامەنووساندا دەسەپێنێت، بەو پێیەی ناچارن لە چوارچێوەی سیاسەتی سەرنوسەریدا کاربکەن کە مەرج نییە دیدگای پیشەیی یان پێوەرەکانی بێلایەنی ڕۆژنامەوانییان ڕەنگ بداتەوە، ئەمەش سەربەخۆیی ئەوان سنووردار دەکات و ناتوانن بە ئازادی بیروڕای پیشەیی خۆیان لەناو ڕێکخراوە ڕاگەیاندنییەکانیاندا دەرببڕن.

 

پێی وایە یاساکانی ئێستا وەک یاسای "مافی دەستڕاگەیشتن بە زانیاری" هێشتا بەربەستن لەبەردەم ڕۆژنامەنووسان، چونکە مافی بڕیاردانی هەڵبژاردنی دەدات بە دەسەڵاتداران سەبارەت بە ئاشکراکردنی زانیارییەکان، جەختی لەسەر پێویستی بەشداریکردنی ڕۆژنامەنووسان کردەوە لە گفتوگۆکردن لەسەر ئەم یاسایانە بۆ دڵنیابوون لەوەی بڕگەکانیان هەموار دەکرێنەوە بۆ ئەوەی خزمەت بە ئازادی ڕۆژنامەگەری بکەن.

 

پاراستنی ڕۆژنامەنووسان لە نێوان یاسادانان و جێبەجێکردن

سەبارەت بە یاسای ژمارە ٢١ی ساڵی ٢٠١١ی تایبەت بە پاراستنی ڕۆژنامەنووسان، کە بڕیار بوو مافی ڕۆژنامەنووسان بەرزبکاتەوە و پارێزگارییان لێ بکات، هیبە جەبار ماجد وتی: تاڕادەیەکی زۆر وەک دەقێکی تەنیا ماوەتەوە بەبێ جێبەجێکردنی ڕاستەقینە لەسەر زەمینە، ئەو ئاماژە بەوە دەکات کە زۆرێک لە ڕۆژنامەنووسان هێشتا ڕووبەڕووی زیندانیکردن دەبنەوە بەهۆی بۆچوونەکانیانەوە یان دەرکردنی ئارەزوومەندانە لە کارەکانیان تەنها بەهۆی پێشێلکردنی سیاسەتەکانی ئەو ڕێکخراوە ڕاگەیاندنییانەی کە کاریان بۆ دەکەن، ئەو کەسانەی خزمەتگوزارییەکانیان کۆتایی پێدەهێنرێت، هەمیشە مافی یاسایی خۆیان وەک دیاریکراو یان ئەو ڕێنماییانە وەرناگرن کە لەلایەن ناوەندی ڕۆژنامەنووسانی عێراقەوە پەسەندکراوە، هاوکات بەشێک لە دامودەزگاکان مەیلیان هەیە ڕۆژنامەنووسانی کاریگەر پەراوێز بخەن، ڕێگریان لێدەکەن لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان بەهۆی قبوڵنەکردنی ئەو دیکتاتۆرانەی کە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیەکانی ئەو ڕێکخراوانەوە بەسەریاندا سەپێنراوە.

 

پێی وایە ئەم ئاڵەنگاریانەی پێویستیان بە جێبەجێکردنی توندتری یاساکان هەیە بۆ دەستەبەرکردنی ژینگەیەکی ڕاگەیاندنی کە ڕێز لە ئازادی ڕادەربڕین بگرێت و پارێزگارییەکی ڕاستەقینە بۆ ڕۆژنامەنووسان بەتایبەت ژنە ڕۆژنامەنووسان دابین بکات، ژنە ڕۆژنامەنووسان ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری ئاڵۆز و فرەیی دەبنەوە، دیارترینیان جیاکاری لە موچەدا، کە ڕەنگدانەوەی بۆشایییەکی ڕوونە لە ژینگەی کارکردندا.

 

ڕوونیشیکردەوە، ئەم جیاکارییە تەنیا لە بابەتە داراییەکاندا سنووردار نییە، بەڵکو درێژدەبێتەوە بۆ دابەشکردنی ئەرکی ڕۆژنامەوانی، زۆرجار ژنان کاری ئۆفیسیان بۆ دیاری دەکرێت لە کاتێکدا لە ڕووماڵکردنی مەیدانی دوور دەخرێنەوە، ئەمەش هەلەکانیان بۆ نیشاندانی لێهاتوویی پیشەیی خۆیان سنووردار دەکات، وا دەکات گۆڕانکارییەکان بهێننە ئاراوە کە یەکسانی و دادپەروەری لە ژینگەی کاری ڕاگەیاندندا بەرەوپێش ببەن.

 

بەهێزکردنی ژنانی ڕۆژنامەنووس

هیبە جەبار ماجد هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە زۆرجار تەماحی ڕۆژنامەنووسانی ژن بۆ گەیشتن بە پۆستی پێشەنگایەتی یان بەڕێوەبردنی لەناو ڕێکخراوە ڕاگەیاندنییەکاندا لەگەڵ پەراوێزخستن بەرەوڕوو دەبێتەوە،تەنانەت لەوانەیە ئەو ئەرکانەیان پێ بسپێردرێت کە لە توانا و مافەکانیان کەمتر بێت ئەگەر داوای هەل یان پۆستێکی دادپەروەرانە بکەن کە هاوتا بێت لەگەڵ لێهاتووییەکانیان.

 

ڕوونیشیکردەوە، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە پاڵپشتیکردنی ڕۆژنامەنووسان و بەرگریکردن لە ئازادی ڕۆژنامەگەری، بەڵام هێشتا بەدەست نەبوونی کاریگەرییەوە دەناڵێنن بەهۆی گرنگینەدان بە پێشنیارەکانیان، جەختی لە گرنگی بەهێزکردنی ڕۆڵی ئەوان لەم بوارەدا کردەوە.

 

کاریگەری ململانێ سیاسییەکان لەسەر ئازادی ڕۆژنامەگەری

سەبارەت بە پرسی پاراستنی ڕۆژنامەنووسان، هیبە جبار ماجد ئاماژەی بەوەدا کە مۆڵەتی حکومەت بۆ ڕۆژنامەنووسان، هەڵگرتنی چەک، ئاسانکاری بۆ وەرگرتنی مۆڵەت بۆ ئەو مەبەستە، پێی وایە ئەم ڕێکارە بەشدارە لە پاراستنیان، بەڵکو دەبێتە هۆی زیادبوونی میلیتاریزەکردنی کۆمەڵگە، نوێنەرایەتی ڕێبازێک ناکات بۆ پاراستنی ڕۆژنامەنووسان لە دەوڵەتێکی دیموکراتیدا کە بەپێی دەستوورەکەی چاپەمەنی و ئازادی ڕادەربڕین بپارێزێت.

 

پێیوایە پارێزگاری ڕۆژنامەنووسان لە عێراق بە ڕێکاری فەرمی بەدی نایەت، بەڵکو بە جێبەجێکردنی ڕاستەقینەی یاسای پاراستنی ڕۆژنامەنووسان، ئەمە جگە لە دەرکردنی یاسای "مافی دەستڕاگەیشتن بە زانیاری" بە شێوەیەک کە دڵنیابێت لەوەی ڕۆژنامەنوسان تووشی لێپێچینەوە یان هەراسانکردن نەبن لەکاتی ئەنجامدانی کارەکانیاندا، جەختی لە گرنگی تێگەیشتنێکی بابەتیانە لە ماددەی ٣٨ی دەستووری عێراق کردەوە، کە بە ڕوونی پابەندبوونی دەوڵەتی بۆ گەرەنتیکردنی ئازادی ڕادەربڕین بە هەموو شێوەیەک، گەرەنتیکردنی ئازادی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن و بڵاوکردنەوە دیاری کردووە، داوای کرد کە بە شێوەیەکی هەڵبژێردراو یان بەپێی ئیحراجی کەسی مامەڵە لەگەڵ دەقە دەستووری و یاساییەکان نەکرێت.