محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به طور رسمی در وضعیت خوبی بازگشته و تابستان خود را به انجام اقدامات پایانی برای بازسازی شهرت سپری می‌کند.

می‌گویند م.ب.س (محمد بن سلمان) معروف، گویا شخصیت تیزهوشی است که پیشرفت اجتماعی و اقتصادی را برای عربستان سعودی به ارمغان آورده است. دادن لقب تیزهوشی به محمد بن‌ سلمان به عدم شناخت و رعایت اصول و مبانی دمکراسی او در کشور برمی‌گردد که همچنان رقبای خود را جمع‌آوری کرده، روحانیون را زندانی و مخالفان را سرکوب کرده است. او با وعدەهای اسلام «میانەرو»، به سرعت پادشاهی سخت‌گیرانەی عربستان را به عصرجدید و سرزندەای بدل کرده که شامل مسابقات فرمول یک، کنسرت‌های جاستین بیبر و ماریا کری، سینماها و رستورانن‌هایی است که مردان و زنان با هم در آن حضور دارند. قطعا شنیدەاید: م.ب.س برای زنان سعودی آزادی‌هایی را فراهم کرده، به آنها اجازەی رانندگی داده است و کنترل اجباری آنها توسط قیم مردشان را کاهش داده است.

 

با نگاه دقیق‌تر، رهایی زنان تمام آن چیزی نیست که به نظر می‌رسد

نخست، جایی که زنان (و مردان) به خاطر دخالت در سیاست به اندازەی تروریست‌ها مجازات می‌شوند، بحث از آزادی زنان سخت است. همین هفتەی گذشته، سلما الشهاب، دکتری، دانشجو و مادر دو فرزند به دلیل حمایت از مخالفان در توییترش، به ۳۴ سال زندان محکوم شد.

حتی دستیابی به آزادی‌های پیش پا افتاده هم هنوز برای زنان محدود است. م.ب.س ممنوعیت رانندگی زنان که همیشه به عنوان قانونی عجیب و غریب با تحقیر بین‌المللی همراه بود را لغو کرد. او همچنین برخی از قوانین سیستم مخوف سرپرستی، که هر زن سعودی را به کنترل کامل یکی از اعضای مرد خانواده محول می‌کرد، حذف کرد و بنظر می‌رسد اکنون که دولت سعودی اجازەی تردد آزادانەتر را به زنان داده است آنها بیشتر به عنوان نیروی کار فعال شدەاند. م.ب.س همچنین پلیس بدنام مذهبی را بی اعتبار کرده و به تفکیک جنسیتی تحمیل شده در اماکن عمومی پایان داده است.

اصلاحات اخیر بدین معناست که اگر زنی در طایفەای با مردان روشن‌فکر به دنیا آمده یا ازدواج کرده باشد که مایل باشند به او اجازەی این کارها را بدهند، دولت دخالت نخواهد کرد. اما بسیاری از زنان سعودی که قیم مرد خیرخواه ندارند، هنوز چارەای ندارند. برای مثال، اگر پدر یا همسر زنی با گواهینامه گرفتن او موافق نباشند او همچنان مجبور است از دستور آنها اطاعت کند.

به عبارت دیگر، به گفتەی کارشناسان حقوقی سعودی، این تغییرات برای جلوگیری از ناراحتی مردان لحاظ شده است: دولت دیگر از نظر قانونی مردان را مجبور نمی‌کند زنان خانواده­ی خود را تحت کنترل شدید قرار دهند، اما آنها را مجبور به رهایی زنان هم نمی­کند.

زنان سعودی هنوز برای ازدواج به اجازه­ی قیم مرد نیاز دارند، اما این قیم‌ها دیگر اجازه ندارند زن را به ازدواج خلاف میلش مجبور کنند. با اینحال نقش پدرانەی قیم مرد به طور کامل در قانون رمزگذاری شده است. کنترل زنان میان پدران، همسران، عموها، برادران و حتی پسران، به ترتیب اولویت، دست به دست می‌شود و از آنجایی که قرارداد ازدواج شامل «پیشنهاد قیم» و «قبول همسر» است یک قیم احتمالاً می‌تواند زن را از ازدواج مطابق میل خود باز دارد. (برای رعایت انصاف باید اشاره کنم که با وجود همەی اینها، قوانین سقط جنین در عربستان سعودی اکنون آزادانەتر از قوانین برخی ایالت‌های آمریکا است و اجازەی پایان بارداری را در زمانی که سلامت روانی یا جسمی مادر به خطر می‌افتد، می‌دهد.)

یک زن سعودی پس از ازدواج باید از همسرش اطاعت کند. او نباید «خود» را از همسرش دریغ کند. او مجبور است به فرزندانش شیر بدهد زیرا این یک تعهد قانونی نسبت به همسر است و همانطور که در سایر کشورهای مسلمان رایج است، هیچ زن مسلمانی نمی‌تواند با غیر مسلمان ازدواج کند و زنانی کە همسرشان فوت کردە در مقایسه با مردانی کە همسرشان فوت کردە، سهم کمتری از دارایی همسرشان دریافت می‌کنند.

 

 آزادی به میل پدر، رهایی به خشنودی شاهزاده

ایالات متحده هرگز واقعا و صادقانه به دنبال راەهای موثر برای حمایت منسجم و مستمر از حقوق بشر در خارج از کشور، به ویژه در خاورمیانه نبوده است. حتی پیش از ۱۱ سپتامبر، دولت‌های متوالی به موضوعاتی مانند سرکوب سیاسی، انتخابات و مهم‌تر از همه حقوق زنان پرداختند، اما این لحظات موقتی فشار، در پس‌زمینه­ی خونریزی و بی‌ثباتی ناشی از جنگ‌ و بی‌ثباتی ریاکارانەی ایالات متحده اتفاق افتاده و به محض تداخل با اولویت‌های امنیتی یا اقتصادی، متوقف می‌شدند.

شهروندی درجه دومی که در عربستان سعودی به زنان اعطا می‌شود مدت‌ها موجب شرمساری و عامل انتقاد ایالات متحده از عربستان سعودی بود. سیاستمداران و شرکت‌های آمریکایی معمولاً برای نظارت، انتقاد یا حتی (در رستوران‌ها و هتل‌های زنجیرەای) قوانینی که زنان را از حق حضور در فضاهای عمومی، ازدواج یا رفت و آمد محروم می‌کرد، فراخوانده می‌شدند. سرزنش و تحقیر دیپلمات‌های آمریکایی خشم پادشاهی را برانگیخت و به نظر می‌رسید م.ب.س مشتاق بود این ناهنجاری‌ها را از بین ببرد.

خالد ابوالفضل، استاد برجسته­ی حقوق در دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس و از منتقدان سرسخت م.ب.س می‌گوید: «او می‌خواهد در نظر غرب اصلاح‌طلب به نظر برسد و ظاهر آزادی‌بخش و خیرخواهانەای داشته باشد.»

بدون شک تصاویری که می‌بینیم مسحورکننده هستند. دیدن زنان در حال رانندگی در جادەی ملک فهد یا در پیست اتومبیل‌رانی ملک عبدالعزیز، قطعا هیجان‌انگیز است. اما، با نگاهی دقیق‌تر، هر ذره پیشرفت به طرز شومی با پیامدهای هشدار دهندەای همراه است که برای مخاطبان سعودی غیرقابل انکار است.

همزمان با اعلام آزادی رانندگی زنان سعودی، زنانی که به طور خستگی‌ناپذیر و علنی دقیقاً برای این حق مبارزات انتخاباتی کرده بودند، دستگیر و زندانی شدند. خانوادەی یکی از برجستە‌ترین فعالان رانندگی، لوجین الحثلول، علناً  گفتند که او در حین بازداشت مورد شکنجه و آزار جنسی قرار گرفته است و بازرسان حقوق بشر می‌گویند دیگر معترضان نیز مورد سوءاستفاده قرار گرفتەاند. پس از آزادی، این زنان و حتی اعضای خانوادەشان ممنوع‌الخروج شده و از صحبت عمومی دربارەی سیاست منع شدند.

یاسمین فاروق، محققی که در مورد عربستان سعودی برای بنیاد کارنگی صلح بین‌الملل تحقیق کرده است، به من گفت که برخی از محبوب‌ترین ابتکارات ولیعهد توجه بین‌المللی کمی را به خود جلب کرده است. به عنوان مثال، مردم از اینکه او بوروکراسی دولتی را به پلتفرم‌های آنلاین کاربرپسند خلاصه کرده است، خوشحال هستند. غافل از این نقطه ضعف که اکنون دادەهای همه به راحتی در چنگال دولت نظارت جمع‌آوری می‌شود.

عملکرد پادشاهی عربستان همیشه غیرشفاف بوده است، اما این روزها نوعی سکوت وهم‌انگیز حاکم شده است. این دیگر آن سیاست درهم و برهم نیست که در سال‌های اولیه جنگ عراق جریان داشت، زمانی که مردم‌آزار­ها و منتقدانی مانند خاشقجی در حاشیه غوغا می‌کردند و اعضای خانوادەی سلطنتی دربارەی قهوه شایعەپراکنی می‌کردند. مردم یا ساکت شدەاند یا به پشت پرده رفتەاند. من حتی نمی‌توانم برخی از منابعی که قبلاً با آنها صحبت می‌كردم را پیدا کنم.

منبع: نیویورک تایمز

مترجم: آوا شاعری